Грецияда дәрілік өсімдіктерді жинаушылар

Гректер дәрілік өсімдіктерді зерттегенде көрші елдерге және өздерінен бұрын зерттегендердің мәліметтеріне сүйенген. Грек емшілері Мысыр және Үнді медицинасымен танысып, өздеріне пайдалы дәрілік өсімдіктер алған. Сол уақытта ежелгі Гректің жақсы емшісі медицинамен фармацияда маңызды мәліметтер қалдырған Гиппократ болды (460-377 жж. б.з.д.). Ол ең алғаш болып медициналық ақпараттарды толықтырып жинап, оны жүйеге келтірді және философиялық сипаттама берді. Соның атымен шыққан кітаптар біздің заманға дейін жетті және 60-қа жуық еңбектері бар. Грецияда дәрілік өсімдіктерді жинаушыларды ризотомдар, тамыр кесушілер («риза»-тамыр, «томе»-кесу) деп атады, олардың көбі бізге дәрілік өсімдіктердің сипаттамасын қалдырып кетті. Оларды «ризотомиктер» деп атаған. Жанама ботаника ұлы грек философы Аристотельдің оқушысы Теофрастың еңбегінде кеңінен кездеседі, оны «ботаниканың әкесі» дейді. «Өсімдіктерді зерттеу» туралы еңбегі қазіргі таңда әлі аударылып жатыр. Ежелгі гректер биологияны жақсы меңгерді деп асыра айтуға болмайды, бірақ олар өсімдіктердің емдік қасиеттерін жақсы білген, олар өсімдікті нақты сипаттап, суреттей білген.

Рим медиктері арасында атағы шыққан Гален болды, ұлты грек, Кіші Азияда дүниеге келген. Гален практикалық емші және теоретик болған. Гален сол уақыттарда емші-дәріханашы болып танылған, ол тек емдеп қана қоймай, сонымен қатар сол кездегі Римдегі алғашқы өзінің дәріханасында дәрілер жасап шығарған. Ол Жерорта теңізіндегі медицинада емшілік практикасына күрделі дәрілік препараттарды өсімдіктер мен жануарлардан жасап шығарды, оларды арнайы өндеп, соның арқасында оларды Гален препараты деп атады. Галеннің еңбектері жүздеген жылдар бойы европа медицинасы үшін көмек болып табылған. Батыс европалық мемлекеттер мұра ретінде кең антикалық медициналық әдебиеттерді алды, олардың көп бөлігі дәрілік өсімдіктерді сипаттайды және оларды қолдану жөнінде айтылған. Емшілер мен ортағасырлық фармацевтерге белгілі болған дәрілік өсімдіктердің жалпы тізімі айтарлықтай үлкен болған. Онда шамамен мыңдаған өсімдіктер бар, оның көбі Жерортатеңіздік және Батыс Азияның аймақтарында Солтүстік Африканың флорасына кіреді. Антикалық Фармацияға гректер ғана емес тіпті римдіктер де, сондай ақ мысырлықтар да, кеңінен вавилондық, шумерлық мұраларды қолдана отырып медициналық тәжірибелер жинақтай бастады. Орта ғасырлық емшілерлермен таралған дәрілік өсімдіктердің тізіміне сұрапталып алынған өсімдіктер кірген, олар маңызды терапевтикалық қасиетке ие болған. Грециялық ғылыми дәстүр Европада ғана емес, сондай-ақ шығыста Сирияда, Персияда қабылданды. Персияда жоғарғы медициналық мектеп болған. Грециялық кітаптар араб тіліне аударылып, өңделіп талқыланған. Араб мәдениеті таралған аймақтардың антикалық фармакопеясы дәрілік өсімдіктермен толықтырылды. Оның ішінде маңыздысы үнді өсімдіктері еді.

Араб медицинасының мектебінен бірінші Абу Али Ибн Синаны айтуға болады, оның ұлты тәжік, ол Европада латынша Авицена дегенді білдіреді. Оның еңбектері «Канон врачебной науки» жүздеген жылдар бойы тек арабтарға ғана емес, сонымен қатар европаның емшілерінде де белгілі болған. Ибн Сина өз еңбегінде шамамен 900 дәрілік заттар және оларды қалай пайдалану керектігін жазған. Бұл кітап орыс тіліне аударылған.

Ибн Байтер испан арабы, дәрілік өсімдіктердің шамамен 1400 түрін сипаттап көрсеткен, ол солай Абу Али Ибн Синаның тізімін толықтырды.

Араб емшілерінің тек лауазымды адамдарға арналған еңбектері бар, сондай-ақ бұл дәрілік өсімдіктер туралы еңбектердің қысқартылған түрін «карабадин» деп атаған. Мұндай «карабадиндер» Европада аударылып, көрші мемлекеттерінде аударылып, бұл жерлерде оны өңдеп жергілікті тәжірибе арқылы толықтырылып отырған. Араб әлеуметі европа мәдениетіне үлкен септігін тигізді, яғни медицина мен математика жағынан әсері үлкен болды. Араб медицинасында күрделі рецепттерді қолданады, оның құрамына шөптердің көптеген түрлері түрлі пропорцияда қолданылды. Мұндай рецепттер Батыс Европа медицинасында қолданылды. Осындай рецепттердің күрделілене түсуі, дәріханалық мамандарының пайда болуына әкелді, егер бір өсімдіктен қайнатпа дайындау керек болса, онда оған емшінің көмегі керек емес еді, ал егер күрделі рецепт бойынша ондаған өсімдіктерді қайнату керек болса, онда әрине арнайы дайындық керек. Европалық дәріхана араб үлгісі бойынша жасалған, және бірінші кезеңдерде тек әкелінген араб тұнбаларынан жасалған. Біздің заманымызға дейін керекті мөлшерде еңбектер жеткен, XVғ. дейінгі қол жазбалар және келесі жүздеген жылдары арнайы баспаларда басылып шығып отырған, мұндай еңбектерді әдетте «гербарий» (немесе травник) деп атаған және көп жағдайда өсімдік суреті салынған. Олар латын тілінде ғана емес сондай ақ Европа халықтарының тілінде де белгілі болған, мысалы көне неміс, көне француз, польша және т.б. тілдерде белгілі болған. Дәрілік өсімдіктерді көбіне монастырларда өсірген.

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *