Сыныптағы тәрбие жұмысы
1. Тәрбие бақарудағы сынып жетекшiсiнiң рөлi.
Елiмiзде болып жатқан өзгерiстер мектептiң өз жұмысын ғылыми тұрғыдан басқаруды ұйымдастырудың тиiмдi әдiстерiн iздестiрудi, басқару ролiнiң өсе түсуiн талап етедi. Мектептiң басқару жүйесiне мұғалiмдер, ата-аналар, оқушылар ұжымы кiредi. Сондықтан оқу жылының басында әр сыныпта ата-ана, ұстаз, оқушы бiрлесе отырып бiлiм берудегi ұстаздын, оқушының, ата-ананың мiндетiн анықтайды. Оны реттеушi сынып жетекшiсi болғандықтан оның жұмысының мазмұнын өзгертiп, жаңа тұрғыдан қарастыруды қажет етедi. Сынып жетекшiсiнiң басқарушылық қабiлетiнiң жоғары болуы уақыт талабы.
Сынып жетекшiсi тәрбие жұмысын ұйымдастыру барысында тәрбие заңдылықтарын басшылыққа алып отыру тиiс. Олар:
1. Басты мәселе жеке тұлға қалыптастыру
2. Жалпы бiлiммен кәсiптiк бiлiмнiң үздiксiздiгi
3. Тәрбиенiң табиғатпен байланысы
Сынып жетекшiсi-ол кiм?
Қазақстан Республикасында сынып жетекшiсi — сабақтан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырып, үйлестiрiп, келiстiрiп, өткiзетiн педагог. Бастауыш сыныптарда сынып жетекшiлiк қызметiн сынып мұғалiмi атқарады.
Бүгiнгi күнi сынып жетекшiсi — кәсiби — педагог, ол өсiп келе жатқан бала үшiн:
Жалпы адамзаттық мәдениеттi меңгеруде оқушы мен қоғамның арасындағы рухани жалғастырушы;
Сынып ұжымының алуан түрлi бiрлескен iс-шаралары барысында олардың өзара ынтымақтастық қарым-қатынасының қалыптасуын ұйымдастырушы;
Оқушы тұлғасының қалыптасуына қолайлы жағдай жасау мақсатымен, олардың дамуын бақылаушы; тәрбие жүйесiне қажеттi өзгерiстер енгiзушi; мектеп психологымен бiрiгiп оқушының қоғамдық өмiрiне кейбiр түзетулер жасаушы;
Оқушының күнделiктi өмiр мен әрекетiн ұйымдастыруда, кәсiби бағдар беруде, қоғам өмiрiнiң әлеуметтiк — экономикалық, саяси ерекшелiктерiн түсiнуде — көмекшi, кеңесшi;
Сыныпта қолайлы, жайлы моральдiк — психологиялық ахуал қалыптастыру үшiн, сынып ерекшелiктерiн ескере отырып, қажеттi тәрбиелiк ықпалдар жасаушы;
Оқушының дамуы мен жетiлуiне ықпал жасайтын барлық тәрбиелiк күштердiң (мектеп, отбасы, қоғам) басын қосушы, үйлестiрушi.
Мектепте оқу жылының басында негiзiгi пәндер бойынша әр баланың бiлiм деңгейi анықталады. Әр айда баланың бiлiм деңгейiнiң өзгерiсi бақыланып, сарапталады. Ол үшiн, пән мұғалiмдерi сынып жетекшiсiне ай сайын жекелеме жұмыстың нәтижесi, баланың үлгерiмi жайлы есеп бередi. Яғни, сынып жетекшiсi ата-ана, оқушы, пән мұғалiмдерiн байланыстырушы ғана емес, қарым-қатнастарын басқарушы, бақылаушы, кеңесшi.
Оқушы
Сынып жетекшiсi
Ата-ана Пән мұғалiмi
Сынып жетекшiсi әр оқушының бойына ұлттық құндылықтарды қалыптастырып, потенциалды қабiлетiн ашып, интеллектiсiнiң дұрыс дамып жетiлуiне жағдай жасайды. Ол сыныптың оқу-тәрбие жұмысын iске асыратын, оқушының ұжымдағы өмiрiне басшылық жасап, ата-ана мен мектептiң ынтымақтастығын қамтамасыз ететiн басты тұлға.
Сынып жетекшiсiнiң негiзгi мақсаты қоғамның талаптарымен тiкелей байланысты,ол:
Әр оқушыны дамыту, оның ерекшелiктерiн сақтау, оның потенциалды қабiлеттерiн ашу, интеллектiсiнiң дұрыс дамып, жетiлуiне жағдай жасау.
Сынып жетекшiсiнiң мiндеттерiн айқындағанда, мына идеяларды негiзге алдық:
Оқушы өз дамуының субúектiсi. Ол өзiн өзi тәрбиелейдi.
Ең «қиын» деген оқушының өзi де жақсы болып, түзелiп кетедi, бiрақ оған айналасындағы адамдардың сенiмi, сыйластығы, сүйiспеншiлiгi, көмегi қажет:
Тәрбилейтiн-тәрбие сағаты, ақыл айту, оқушының қателiктерiн бетiне басу емес, тәрбиелейтiн-бiрiгiп атқаратын әрекет, ытымақтастық қатынастар, бiр-бiрiне деген жылы сезiмдер.
Тәрбиешi-өз шәкiртiнiң көмекшiсi, қорғаушысы.
Сынып жетекшiсiнiң негiзгi мiндеттерi:
Тәрбиешi-педагог өз назарынан тыс қалдырмайтын бiрiншi мәселе-тәрбиелiк және дамытушылық маңызы бар әрекет ұйымдастыру. Бұл бастапқы мiндет. Себебi, ұйымдастыру қызметi болмаған жерде тәрбие де болмайды, ал сонымен қатар, тұлғаның даму барысында кездейсоқ жағдайлар орын алады.
Ұжымды ұйымдастыру және дамыту-сынып жетекшiсiнiң назарындағы екiншi объектiсi мен мiндетi.
Оқушы тұлғасының қалыптасуына көмектесу, оның қабiлеттерiнiң, қызығушылығының, бейiмдiлiгiнiң және iшкi табиғи күштерiнiң ашылып, арта түсуiне жағдай жасау — сынып жетекшiсiнiң тәрбиелiк ықпалдарының үшiншi мiндетi.
Кейбiр зерттеушiлердiң пайымдауы бойынша, сынып жетекшiлерi оқушылар және олардың ата-аналарымен қарым -қатынастар ұйымдастырғанда төрт түрлi мiндеттер атқарады екен:
Бiрiншi топ мiндеттерi. Оларды әлеуметтiк мiндеттер деуге болады. Бұл баланы қорғау, көмек көрсету, әлеуметтiк байланыстар жүйесiне енгiзу, отбасымен және басқа да тәрбие институтарымен баланың дамуына және оның даралық қасиеттерiн қалыптастыруға қолайлы жағдай жасау үшiн байланыс орнату.
Екiншi топ мiндеттерi-диагностикалық-әдептiк — этикалық деуге болады. Сыныппен тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру үшiн, сынып жетекшiсi өз оқушыларын, олардың ерекшелiктерiн, дара қасиетттерiн бiлуi керек.
Үшiншi топ мiндеттерi адамгершiлiк мiндеттер деп атауға болады. Олар баланың жақсылық пен жамандықтың белгiлерiн ажырата алуына бағытталған, белгiлi жағдаяттар оқушының адамгершiлiк шешiмдер қабылдай алуына мүмкiндiк бередi.
Төртiншi топ мiдеттерi жеке-дара практикалық сипаттағы мiндеттер деуге болады. Оларға: оқушылармен жұмыс ұйымдастырудағы тиiмдi педагогикалық құралдары таңдап алуды, өз жұмысын жоспарлауды, талдап түзетудi және педагогикалық рефлексияны жатқызуға болады.
2. Сынып жетекшiсi және оның қызмет мазмұны.
Осы бастапқы мiндеттердi ескере отырып, сынып жетекшiсiнiң негiзгi қызметтерi айқындалады:
Сынып жетекшiсiнiң ең басты мiндетi қызметтерi қандай?
1. — диагностикалық
2. — коммуникативтiк
3. — тәрбиелiк
4. — жобалаушылық
5. — ұйымдастырушылық-әрекеттiк
6. — дамытушылық
7. — әдiстемелiк
8. — ынталандырушылық
9. — бағалаушылық
10. — қорғаушылық-қамқоршылық
11. — түзетушiлiк
Сынып жетекшiсiнiң негiзгi мiндеттi қызметтерi оның жұмысының бағыттарын анықтауға көмектеседi.
Сынып жекетшiсiнiң жұмыс бағыттары:
1. Оқушының жеке дамуын бақылау, оның еркiн дамып, қабiлеттерiнiң ашылуына оптималды жағдай жасау.
2. Оқушының ынтасын, қабiлетiн, зерттеу, (кәсiби) бағдар беру.
3. Оқушыларды қоғамдық-құнды қатынастарға жетелейтiн әрекеттiң барлық түрлерiн (жеке дара, топтық, ұжымдық) ұйымдастыру.
4. Оқушылырдың еркiндiктерi мен құқықтарын сақтауға мүмкiндiк жасау.
5. Әр оқушыны әлеуметтендiруге мүмкiндiк беретiн сынып ұжымын тәрбиелiк орта ретiнде. қалыптастыру.
6. Барлық тәрбиелiк күштердiң өзара ынтымақтастығы мен байланыстарын ұйымдастыру.
7. Сыныпта оқу — тәрбие процесiн ұйымдастыру.
8. Сынып оқушыларын сыныптың және жалпы мектеп ұжымының тәрбиелiк iс шараларына тарту және басқа ұжымдармен байланыс орнату.
9. Оқушыларды, олардың тұрмыс жағдайларын зерттеу.
10. Оқушылардың дамуындағы және мiнез құлықтарындағы ауытқуларды байқау, оларды психологиялық және педогогикалық тұрғыдан түзету, күрделi жағдайларда басшыларды құлақтандыру.
11. Өмiрде кездесетiн проблемаларды шешуде оқушыларға көмек көрсету.
12. Оқушылардың әлеуметтiк және заңды құқықтарын қорғау.
13. Тәрбие жұмысының нәтижелiгiн көрсететiн iс-қағаздар жүргiзу (оқушылардың жеке құжаттары, сынып журналы, оқушылардың күнделiгi).
14. Мектептiң тәрбие жұмысына ұстаздарды, ата-аналарды, ғылым, өнер саласындағы мамандарды тарту.
15. Үнемi тәрбие теориясына, практикасына, педогогика және психология мәселелерiне байланысты өзiнiң мамандығын жетiлдiру.
16. Өз iскерлiгi мен жауапкершiлiгiн дәлелдей отырып, балалар мен жылы қарым-қатынас орната алуы керек;
17. Тәрбиелiк мақсаттарды көре бiлуi және оны қоя бiлуi;
Сынып жетекшiсiнiң iс-әрекетiне нұсқау
1. Сынып жетекшiсi сыныпта оқу-тәрбие үрдiсiн басқарады.
2. Өз сынып оқушыларының тұлғалық, психологиялық ерекшелiгiн зерттеп, психо-педагогикалық жас ерекшелiгiн бiлуi керек.
3. Әр оқушының потенциялдық қабiлетiн ашып, интелектiсiнiң дұрыс дамып-жетiлуiне жағдай жасау.
4. Сыныптың белсендi мүшелерiн өз бетiмен жұмыс жасауға қалыптастырады.
5. Сыныптың оқушыларының тәртiбiн, мiнез құлқын, оқу үлгерiмiн, сабаққа қатысуын қатаң бақылайды.
6. Сырқаттанған, көп сабақты босатқан оқушыларға қосымша сабақтар ұйымдастырады.
7. Мектептiң құжаттарын уақытында дұрыс дайындап, керектi мәлiметтердi оқу iсiнiң меңгерушiсiне өткiзедi.
8. Ата-аналармен ынтымақтастықта байланыс жасап, баласының бiлiм деңгейi, емтиханын, т.б. мәлiметтердi уақытында хабарлайды.
9. Демалыс кезiнде оқушылардың шығармашылық жұмыстарын ұйымдастырады.
10. Сыныптың кезекшiлiгiн, мектептiң ауласының, сынып бөлмесiнiң тазалық жұмыстарының атқарылуын басқарады.
11. Пән мұғалiмдерiмен тығыз байланыс орнатып, сыныптың психологиялық жағдайына талдау жасайды.
12. Өз сыныбына психо-педогогикалық консилиум өткiзедi.
13. Сыныптың оқушылары мен мектептiң iс-әрекетiне қатысады.
14. Заңды түрде сыныптың жетекшiсi баланың өмiрi мен денсаулығына, бiлiмiне жауап бередi.
Сынып жетекшiсiнiң циклограммасы
1. Күнде:
сабаққа келмеген және кешiккен оқушылардың себебiн анықтап, олармен жұмыс жасайды;
оқушылар тамақтануын ұйымдастырады;
сынып бөлмесiндегi, мектептегi кезекшiлiктi ұйымдастырды;
оқушымен жекелеме жұмыс жасайды;
оқушының сыртқы бейнесiн қадағалайды.
2. Аптасына:
— оқушының күнделiгiн тексередi;
тәлiм тәрбие сабағын өткiзедi;
ата-аналармен жұмыс жасайды;
пән мұғалiмдерiмен жұмыс жасайды;
мектеп дәрiгерiмен кеңеседi;
сыныбының сабағына қатысады;
анықталған оқушылардың бiлiм деңгейiн талдап, ата-аналарына хабарлайды.
3. Айына:
оқу жарнасының жиналуын қадағалайды;
пән мұғалiмдерiнiң жиынын өткiзедi;
жекелеме картасына талдау жасайды;
оқушыларға күнделiк жүргiзедi;
педагогикалық-психологиялық картасын толтырады;
мектептiң кезекшiлiгiн ұйымдастырады.
1. Тоқсанда:
сынып құжатарын толтырады;
әкiмшiлiк мәлiметтер тапсырады;
ата-аналар жиналысын өткiзедi;
2. Жылына бiр рет:
ашық тәлiм-тәрбие сабағын өткiзедi;
оқушының жеке iс-қағаздарын толтырады;
сыныптың тәлiм-тәрбие жоспарын жасайды, осы жоспар бойынша жұмыстарға талдау жасайды.
Сынып жетекшiсiне қандай қасиеттер мен қабiлеттер тән болуы керек?
3. Мұғалiмнiң, сынып жетекшiсiнiң профессиограммасы
Сынып жетекшiсiнiң профессиограммасы қандай?
Профессиограмма-кәсiби маңызды сапалар жиынтығын, қабiлеттерiн, бiлiмiн, дағды, икемдерiн құрайтын мамандық сипаттамасы.
Сынып жекетшiсiнiң түлғасы даму барысында өзiнiң жан-жақтылығымен, үйлесiмдiлiгiмен және бiртұтастығымен ерекшеленедi.
Дамыған “Мен-тұжырымдамасы”, “Мені”, (“Я концепция”) болса ғана кәсiби мұраты қалыптасады.
“Мен-тұжырымдамасы”, яғни “Мені” үш фактормен анықталады:
басқа адамдарға ұнайтындығына толық сенiмдiлiгiнен
белгiлi бiр әрекет қабiлеттiлiгiне сенiмдiлiгiнен
өзiнiң қажеттiлiгiн сезiнуiнен.
Тәрбиешiге мына қасиеттер өте қажеттi:
Жоғары деңгейлi мәдениеттiлiк, олармен қатынаса алу, сенiм,
түсiнушiлiк, төзiмдiлiк, қайырымдылық, тiлестектiң, қарым -қатнастағы адалдық, шыншылдық;
-Мiнезiнiң табандылығы және батылдығы, өзiне сенушiлiгi, жiгерлiлiгi, қайсарлық;
-Эмоциалық өмiрiнiң алуан түрлi болуы (жақсы эмоциялар, сезiмдер, адамдық оптимистiк көңiл-күйге бағыттап, оның жiгерлi белсендiлiгiн дамытады);
-Барлық психикалық қасиеттерiнiң жоғары деңгейде дамуы: қабылдауы, қиялы, есi, т.б.
Сынып жетешiсiнiң бiлiмдерi үш компоненттен тұратын белгiлi жүйенi құрауға тиiс:
Тұлғаның және балалар ұжымының даму ерекшелiктерi туралы бiлiмi;
Психологиялық — педагогикалық бiлiмдерi;
Жалпы бiлiмдер (адамның тұрмыс-тiршiлiгiнiң әр саласына қатысты бiлiмдер).
Сынып жетекшiсiнiң икемдерi мен дағдылары:
— Диагностикалық
Жобалаушылық
Практикалық
Бағалаушылық
Рефлексивтiк.
Сынып жетекшiсiнiң педагогикалық қабiлетiне-дидактикалық, перцептивтiк (кәсiби қырағылығы, жанашырлығы, басқаның қайғысына ортақтаса алуы), басқаның орнына өзiн қоя бiлуi, педагогикалы сезiмталдығы (интуициясы), суггестивтiк (сендiре бiлу қабiлетi), коммуникативтiк, эмоциялық тұрақтылық, өзiн билеушiлiк, жобалаушылық, креативтiк (шығармашылық қабiлетi), ғылыми-танымдық қабiлетi кiредi.
Жанұя тәрбиесiнiң негiздерi
1. Жанұя тәрбиесінің ерекшелігі, мақсаты мен мазмұны. Көрнекті педагогтардың ой пікірлері.
Жанұя адамның туған ошағы, кім-кімге болсада қымбат ұғым. Жанұя ғасырлар бойы қалыптасқан адам баласының ең жақын топтарының бірлесіп өмір сүретін мекені. Онда адам алғашқы тәрбиен қабылдап, алғаш рет өмір туралы,ұжым туралы ұғымы қалыптасқан. Сондықтан жанұя адам үшін ең жақын әлеуметтік орта.
Жанұяда ұзақ қалыптасқан жағымды өнегелердің, мұралардың жиынтығы баланың моральдық негіздерді игеруіне көмектеседі. Адам жанұясында азамат ретінде қалыптасады.
Жанұя оқу мен тәрбие жұмысында мектептің одақтасы. Сондықтан олар өзара тығыз байланысты.өйткені баланың тәртібі мен оқуы осылардың өзара ынтымағына байланысты.
Жанұяда баланы дұрыс тәрбиелеу әр ата-ананың қоғам алдындағы борышы.
Жанұяның бас міндеттерінің бірі – баланың тіршілік әрекетін дұрыс ұйымдастыру. Оған – күн режимі, баланың міндеттері, оған қойылатын талаптар, үй еңбегіне қатынасы, оқуы, бос уақытын ұйымдастыру жатады.
Негізгі мәселелердің бірі – ұтымды режим жасау. Ол өмір тәртібі, еңбек пен демалыстың парасаттықлық пен кезектесіп өтуі, талаптарды орындау, жақсы әдеттерді қалыптастыру.
Режим И.П.Павловтың іліміне негізделіп жасалып келеді. Ол жұмыс қабілетін толық сақтау үшін еңбек пен демалыстың кезектесіп өтуін қажет екенін көрсетеді.
Күн режимі баланы жинақтылыққа, елгезектікке, уақытпен санаса білуге, әділдікке үйретеді, баланың денсаулығын шындап, еңбекке қабілетін жақсартады. Күн режимі баланың мектепте болатын мерзімін түрлі ұйымдардың, сыныптан, мектептен тыс жұмыстарды есепке ала отырып жасалады. Жанұядағы күн режимінің құрамына – еңбек, ойын, сабаққа әзірлік, тамақтану, ұйқы т.б. дұрыс алмасып отыру керек. Күн режимін алдымен бақылау арқылы баланы машықтандырады. Уақытында тамақтану, ойнау, ұйқтау т.б. бала бойында шартты рефлекстер жүйесін туғызып ол біртіндеп әдет пен дағдыға айналады. Мезгілінде ұйқтап үйренген баланың ми қабында тежеу процесі бір мезгілде пайда болып, ұйқыға тез кіріседі.
Жанұяда бірыңғай ер не қыз бала болса үйде атқарылатын шаруаларға бәрінде қамтып отыру үшін апталық графика жасауға болады. Бұл баланы тәртіп пен заңдылықты қабылдауға, оны орындаудың қоғам үшін пайдасы мол екенін ерте түсінуге үйретеді.
Жанұяда еңбекке өзін-өзі күтуге, тазалыққа үйрету келешек жанұялық тіршілікте, өз бетімен өмір сүре білуге үйретеді.
Балаларының бос уақытында – түрлі саяхат, туристік жорықтарға, киноға, театрға, көрмелерге, музейлерге барудың маңызы зор. Қәзір жанұялық ансамблдер құрылып, онда бала жас кезінен өнерге тартылады.