Үйрену жаттығулары бақылау, ұғыну және өзін-өзі бақылау негізінде жүзеге асады, бұлар ұғынылып барып қойылған мақсаттар мен міндеттер арқылы басқарылады. Бір жағынан, когнитивтік деңгейде тиісті сыныптардың есептерін шешу үшін қажет іс жүзіндегі білім мен практикалық іс-әрекеттерге үйрену (бұл орайда түсініктер мен практикалық іскерліктер қалыптасады), екінші жағынан, қорытылған теориялық білім мен ақыл-ой іс-әрекеттерін үйрену болады (мұнда ұғымдар мен ойлау қалыптасады).
Үйренудің аталған бұл деңгейлері мен түрлері белгілі бір шамада жасанды түрде бөлінген. Іс жүзінде адамның үйренуі барысында олар тығыз ұштасып, өзара байланысып жатады. Алайда олардың әркайсысының белгілі бір ерекшеліктері бар. Бұған қоса бұл деңгейлер үйренудің генетикалық сатылары болып та көрінеді. Алайда мұның алдындағы деңгейлер ғайып болмайды және өз маңызынан да айрылмайды, олар бар болғаны қайта құрылып, келесі деңгейді үйренуге бағынады да, оның құрылымына кіре бастайды. Мысалы, когнитивтік үйренудің ең жоғары деңгейлерінде (жоғары математиканы оқып үйренуде) оған нақты білімдерді меңгеру де, жаңа практикалық амалдарды меңгеру де, қабылдаудың жаңа бейнелерінің (фигуралардың, графиктердің, белгілердің) қалыптасуы да, сондай-ақ моторлық жіктеулер де (формулалар жазу, қисық сызықтар сызу) кіреді.
Бірақ білім мен іскерліктерді осылай стихиялы түрде меңгерумен қатар үйрену көптеген жағдайларда нысаналы процесс ретінде арнайы ұйымдастырылған жағдайларда жүзеге асырылады. Үйренудің бұл мақсатқа сай ұйымдастырылуын оқыту деп атайды. Оның неғұрлым көп тараған түрі —мектепте оқыту. Бірақ ол басқа көптеген мекемелерде, мәселен балабақшада балаларға сурет салуды, музыканы, өзіне қызмет көрсету дағдыларын және т. б. арнайы үйреткенде жүзеге асырылады. Оқыту элементі семья тәрбиесінде (балаларды үлкендердің арасында өзін қалай ұстауды арнайы үйретеді), сондай-ақ адамдардың өзара қарым-қатынастары басқа да жағдайларда байқалады.
Дегенмен үйрену процесі тек қана арнайы ұйымдастырылған оқыту барысында ғана емес, сонымен қатар бала өмір сүретін әлеуметтік ортаның көптеген факторлары әсерімен, басқа адамдардың тәжірибесінен үйрену, немесе жол-жөнекей үйрену үлкен орын алады.
Жол-жөнекей үйрену және мақсат қойып оқу арақатынасы өте күрделі. Оқыту барысында оқушының нақ қандай белсенділігі немесе іс-әрекеті үйренуге жеткізеді? Зерттеулер мынаны көрсетеді: мәселен, бөбектің затты ұстауы, онымен ойнауы, еңбектеуі мен жүруі оны қозғалыстарды үйлестіруге, айналадағы ортаны бағдарлауға үйретеді, оған заттардың қасиеттерін таныстырады, қабылдауын қалыптастырады. Заттарды практикалық пайдалану мен сөйлеу балаға айналадағы заттардың неге арналғанын, олардың функцияларын және онымен не істеу керек екенін анықтап, жүзеге асырады.
Екінші жағдайларда, мәселен, машинаны басқарушыда тікелей мақсат белгілі сапасы бар, белгілі бір өнім алу болмақ. Ал бұл орайда болатын өндірістік дағдыларды жетілдіру болса, онда мұның өзі іс-әрекеттің қайсыбір қосарлас нәтижесі ретінде пайда болады.
Оқу процесі барысында балалар өздерінің айтқандары мен іс-әрекеттерін біртіндеп дәлелдеуге және негіздеуге үйренеді. Мұндай негіздеудің көптеген тәсілдерін мұғалім көрсетіп береді. Пайымдау үлгілерін меңгеріп, оны өз таным процестерін ұйымдастыруға кеңінен пайдалана бастайды. Бастауыш сынып оқушыларының оқу еңбегінің өзіне тән көптеген ерекшеліктері бар. Баланың таным процестерінің дамуы олардың іс-әрекеттерінің түрлерімен тығыз байланысты жүред және баланың танымдық әрекетінің және жалпы барлық іс-әрекеттерінің қандай қажеттіліктерін қанағаттандыратынына түсініп мотивациялық жүйесі қалыптасады.