Екі дүниелік әйел
Бұрынғы кезде бір бай болыпты. Оның жалғыз баласы болыпты. Баласына қалың бермепті. Көрші байдың балалары ер жеткен соң:
– Ей, сен жүр, бәленше байдың қызын көндіріп қойдық, – дейді. Бұл «бармаймын» дейді. Жолдастары «бармаймын» деген соң күдер үзеді. Қызтеке, белі жоқ бала деп атайды. Бір күні осы өсекті әке-шешесі естиді. Елде өсекке қосады, дүниеқор бай, жалғыз баласына әйел әпермепті, – дейді. Баласын шақырып алып:
– Өзің сүйіп, таңдап ал, дәулетім жетеді, – дейді. Төрт түлік малдан мал сайлап ал, мал айдап сауда істе, босқа жүрме, төңіректі төрт айналу керек, – дейді. Баласы:
– Жарайды, – дейді. Мал алады, жылпың жігіттерді де қоса алады. Бәрі сапарға шығып, қыз таба алмай қайтып оралады. Күн батысына да барады, ештеңе таба алмайды. Дүниені төрт айналады, сұлу қыз таба алмайды. Әкесі айтады:
– Ей қарағым, неге осылай болды, – дейді.
– Әке мен әйел алмаймын, – дейді. Сонда әкесі:
– Онда еншіңді ал да кет, – дейді. Ол «жарайды» деп, есіктің алдындағы жаңа бұзаулаған сиырды сұрайды. Төрдегі алтын жаннат ішікті бер, – дейді. Қалағандарын алып сапар шегеді. Адам аяғы баспас бір жерге барып тұрақтайды. Бір күндерде ақ шалмалы шал жолаушы келеді. Үш рет келеді. Үшінші ретінде:
– Үлкенге неге кішілік жасамайсың, – дейді.
– Олай болса ақсақал, жол болсын, қайда барасың, – дейді бала. Шал:
– Жекжат аралап жүрмін, – деп сиырдың сүтін ішіп, неге айдалада отырсың, – дейді шал.
Бала айтады:
– Әке-шешем қуып жіберді, – дейді.
– Неге, – деп сұрады шал.
– Әйел алмайсың деп қуды.
– Неге әйел алмайсың?
– Екі дүниелік әйел кездеспеді, бір дүниелік әйел алғым келмейді, – дейді бала.
Шал айтады:
– Онда сенің мәселең ауырлау екен. Екі дүниелік әйел бұл дүниеде үшеу ғана. Оның екеуі туды, біреуі туған жоқ. Оның біреуі кемпір, оны сен алмайсың, бала-шағасы бар. Екіншісі біреуге тигелі жатыр, сүйгені бар, саған тимейді, – дейді. Үшіншісі туған жоқ, оған сен қарай алмассың, дейді қарт.
– Ендеше отыра берем, – дейді бала.
Шал ақылын айтты:
– Күйеуге тигелі жатқан қызға қайыршы болып бар, – дейді. Сен барғанда оңаша отауда қыз-келіншекпен жатқан болар, – дейді. Барғанда сен бауырсақты, берген етін татпай, «енеме бер» деп бере сал, – дейді. Қыз бен жігіт отауда оңаша қалғанда саған «кет» деп айтады, ұрып соғады, сонда да сен кетпе, қыз бен жігіт ұйықтағанда қыздың арт жағынан барып кір, – дейді, қызды құшақта, «мұның қалай» деп қыз айтады, сонда сен «сенің мұның қалай, екі дүниелік ер болмаса, бір дүниелік ерге тимеймін деген сертің қайда, екі дүниелік ерің мен емес пе едім, бір дүниелік ол емес пе еді де, сонда қыз «солай ма еді» дер.
Жігіт жолаушы қарттың айтқанын істейді. Бұрылып келіп қыз жігіттің мойнынан құшақтайды. Жігітте құшақтайды. Екі құшақ жабысып қалады. Ірге жақтағы күйеу оянады. «Мұның қалай», – дейді күйеуі. Ел жиналады. Екеуін ажырата алмайды. Жиылған ел әртүрліге бұйырады. Кейбіреуі жұртқа тастамақ болады. Сөйтіп екеуін жұртқа тастап кетеді. Үш күн өткен соң құшақтары ажыратылып, баяғы сиыр арқандалған жерге келеді. Отыра береді. Бір күндерде керуенші сәудегерлер келеді. Бірі от алуға келеді. Ол керуен басшысына айтты:
– Еркегі онша емес, әйелі сұлу екен, – дейді. Бәрі осы екеуіне келеді. Әйелдің сұлулығына тамсанып, ештеңе демей қайтып кетеді. Ертеңіне әйел күйеуіне айтады:
– Әй, ішікті төрге қыстырып қайтеміз, сен керуеншілермен барып, базарға сатып кел, – дейді. Бала ішікті керуеншілерге еріп сатуға кетеді. Жаяу жүреді. Жолда бір бай мырзасын жолықтырады.
– Ішікті сатасың ба? – дейді ол.
– Сатамын, – дейді жігіт.
– Не сұрайсыз?
– Астыңыздағы атыңды берсең болады. Мырза атын береді.
Керуеншілер:
– Құдай атсын, бәлен шәріге барғанда бұл ішіктің құны үш ат болатын еді, мұның не, – дейді.
– Оның керегі жоқ, – дейді жігіт.
– Әйелің сені бізге аманат етіп еді, бұлдап сата алмағаның не? – дейді керуеншілер.
– Жоқ, әйелім ештеңе демейді, – депті жігіт. Екі жағы бір жатып тұрып ерегеседі. Ары кетіп бара жатса, бір пақыр кез болады.
– Атыңды сатасың ба? – дейді пақыр. Сүйтіп сиырға айырбастайды. Керуеншілер:
– Атың қайда? – деп сұрайды.
– Құдай ұрды, сен әйеліңнен айрылдың, – дейді олар. Бұлар тағы ерегесіп қалады:
– Әйелім ештеңе демейді. Десе барлығы сенікі болсын, – дейді жігіт. Жолда қайыршыны кездестіреді. Сиырды соның тымағына айырбастайды. Тағы ерегес болады. Жолда дауыл болып, тымағын теңіз желі алып кетеді. Керуеншілер базардан қайтып оралады. Сұлу әйелдің күйеуі құралақан қайтады. Әйелі айтады:
– Жігітім, малың базарлы болды ма? – дейді.
Жігіт:
– Болды, – дейді. Не болғанын айтып береді.
Сонда әйелі іренжімепті:
– Ішікті атқа сатқаның дұрыс, ат адамның қанаты. Сиырға айырбастағаның да жөн екен, сүтке сүт қосылады, елге ел қосылады. Тымаққа айырбастағаның, тіпті жақсы болыпты, жігіттің басы түзелмей, ісі түзелмейді деуші еді, басыңды түзегенің орынды екен. Тымағың кеткені басыңа төнген бәленің кеткені екен, енді оңаларсың, – дейді.
Керуеншілер жеңіліпті, артынып, тартынып келе жатқан дүниелерінің барлығын соларға тастапты.