Банкаралық корреспонденттік қатынастар есебі
- Банкаралық есеп айырысулар мәні және маңызы.
- ҚР Ұлттық Банкінде корреспонденттік шотты ашу тәртібі және осы шот бойынша есеп айырысуларын жүргізу.
- Екінші деңгейлі банктердің корреспонденттік қатынастарын ұйымдастыру негізі.
- “Лоро” шоты және “Ностро” шоты.
- Банкаралық есеп айырысулар мәні және маңызы.
Көптеген коммерциялық банктердің және оның филиалдарының құрылуына байланысты еліміздің экономикасын әрі қарай дамыту мақсатында корреспондентік қатынастар жүйесі арқылы таралатын олардың арасындағы өзара байланысты орнату қажет.
Корреспондентік қатынастармен өзара банкті қызметтің үлкен жиынмен қарастырылады. Банкаралық есеп айырысулар банктер арасындағы қатынастардың бір түрі, ол басқа банктерде ашылған шоттарға ақшалай қаржыны аудару бойынша банк клиенттерінің тапсырмаларын орындаумен байланысты, сонымен қатар банктің меншікті операцияларын орындаумен байланысты.
Банк ісінде меншік формаларының өзгеруі – акционерлік және пайлық банктерді құру банктер арасында есеп айырысу сферасында және меншіктің шектеулерін талап етті. Ұлттық Банктің мекемелерінде және оның филиалдарынан ашылған коммерциялық банктердің корреспонденттік шоттары арқылы төлемдерді жүзеге асыруға негізделеді.
Ұлттық Банктің филиалдарының негізгі функциясы банктердің корреспонденттік шоттарын ашумен банкаралық есеп айырысулар жүргізу, сонымен қатар эмиссиондық – кассалық операцияларды жүргізу болып табылады. Әрбір филиалға номер беріледі.
- ҚР Ұлттық Банкінде корреспонденттік шотты ашу тәртібі және осы шот бойынша есеп айырысуларын жүргізу.
Корреспонденттік шот ашу үшін банктер Ұлттық Банктің филиалына шотты ашуға өтініш, екі данада қолдар мен мөрдің бейнелері бар карточка көрсетеді.
Ұлттық Банк филиалы және коммерциялық банк арасындағы корреспонденттік қатынас корреспонденттік келісіммен рәсімделеді. Коммерциялық банктердің есеп айырысу қызметтеріне төлем салынбайды.
Ұлттық Банк филиалында корреспонденттік шоттағы қаржы қалдығына пайыз есептелмейді.
Ұлттық Банк филиалында коммерциялық банктердің корреспонденттік шоты 1051 “Ұлттық Банктің корреспонденттік банк шоты ” баланстық шотында ашылады.
Әрбір коммерциялық банкке және филиалға шартты номер берілді, ол сегіз разрядтан тұрады.
1-5 разрядтар – банкке немесе оның филиалы қызмет ететін Ұлттық Банк филиалының 1-5 разряд номеріне сәйкес келеді;
6-8 разрядтар – банктің немесе оның филиалының шартты номері, мұндағы 6-разряд банк белгісі.
Коммерциялық банктер бір-бірінен корреспонденттік шотын аша алады. Басқа коммерциялық банкке шот ашу үшін құрылтайшылық келісім, жарғы көшірмесін, тіркеу туралы куәлік көшірмесі, банктік лицензия көшірмесі, қолдар мен мөрлер бейнесі бар карточка, салық инспекциясынан анықтама көрсетеді және корреспонденттік шарт жасайды, сонымен қатар тарифтік келісім жасайды. Банктер арасында тура корреспонденттік қатынастар бойынша операциялар есебі 1052 “Басқа банктегі корреспонденттік шот” – “ностро” (активті) баланстағы шотта жүзеге асырылады.
“Ностро” шоты — өзара төлемдер бейнеленетін банк- корреспонденте несиелік мекемелер шоты. “Ностро” шотын жүргізу шарты корреспонденттік қатынастар белгілеуде қолданылады, көбіне шот қандай валютамен жүргізілуі керек, төлемдер шоттағы сомалар шегінде жүргізілуі керек пе немесе овердрафт тәртібінде жүргізілетіндігін қарастырады.
Овердрафт – қысқа мерзімді несие формасы, нәтижесіндедебеттік сальдо пайда болатын банк клиентінің шоты бойынша қаражаттарды есептен шығару (шоттағы қалдықтан артық мөлшерде) арқылы беріледі. Овердрафт кезінде клиенттің ағымдағы шотына түскен барлық сомалар қарызды қайтаруға жіберіледі, сондықтан несие көлемі қаражаттың түсуіне байланысты өзгеріп отырады.
“Лоро” 2013 “Басқа банктегі банктің корреспонденттік шоты” баланстық шотында ашылуы мүмкін, банк тапсырмасы бойынша алынған немесе берілген барлық сомалар енгізіледі.
- Екінші деңгейлі банктердің корреспонденттік қатынастарын ұйымдастыру негізі.
Банкаралық есеп айырысуларды басқарудың екідеңгейлі жүйесіне көшумен байланысты бас банктің деңгейінде біріңғай корреспонденттік шот бойынша жүргізіледі.
Біріңғай корреспонденттік шот жұмысы Ұлттық Банк филиалы және бас банк арасындағы корреспонденттік қатынас туралы келісіммен регламенттеледі. Біріңғай корреспонденттік шот бойынша төлемдерді жүргізуді коммерциялық банктің есеп айырысу орталығы қамтамасыз етеді.
Біріңғай корреспонденттік шотқа көшуге байланысты коммерциялық банктің барлық филиалдары Алматы қаласындағы клирингтік палатаның ассоцирленген қатысушылары болып табылады, ол банкаралық есеп айырысулардың Қазақстандық орталығының құрамына кіреді.
Алғашқы төлем құжаттарды толтыру “Қазақстан Республикасы банктер анықтамасына” сәйкес екінші деңгейлі банктер кодын көрсетумен Қазақстан Республикасы банктер жүйесінің әрекет ететін ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Төлем құжаттары негізінде филиалдарда бекітілген форматқа сәйкес құжаттардың электронды файлы қалыптасады және төлем белгісі бойынша келесі жөнелтулермен жазбаларды жасау үшін есеп айырысу орталығында байланыс каналдары бойынша рейстермен шифрланған түрде жіберілдеі.
Филиал ішінде жүргізілетін төлемдер филиалдың ішкі және сыртқы корреспонденттік шотында бейнеленеді. Солнымен келесідей жазбалар жасалады:
Филиалдан шығатын төлемдер бойынша;
Дебет – клиенттің есеп айырысу немесе басқа шоты, ішкі корреспонденттік шот
Кредит – 1352 (885) субкорреспонденттік шот.
Келесі күні филиал есеп айырысу орталығынан субкорреспонденттік шот бойынша көшірмені, бастапқы және жауап төлемдер ведомостын, электронды құжаттар бойынша қосымшаны қосатын соңғы формалар жиынын алады, оның негізінде келесі күнге баланс мәліметтері жүргізіледі. Бұған келесідей жазба жасалады:
Дебет 1352 (885) — субкорреспонденттік шот
Кредит – түскен төлемдердің белгіленуі бойынша сәйкес шот
Жауапты электронды құжаттар қосымшаларын алмаған жағдайда сыртқы корреспонденттік шотқа 2152 (886) жазылған қаржылар келесі жазбамен бейнеленеді:
Дебет 1352 (885) жергілікті филиалмен есеп айырысулар
Кредит 2870 (902) тұрақты транзиттік шот.
Қосымшаларды алғаннан кейін:
Дебет 2870 (902) мықты транзиттік шот
Кредит – қосымшаға сәйкес шот.
- “Лоро” шоты және “Ностро” шоты.
Банк корреспонденттегі банктік шот арқылы төлем тапсырмаларымен есеп айырысу құжат айналымының схемасы келесідей:
Төлеуші банкі Алушы банкі
Төлеуші-сатып алушы Алушы-жабдықтаушы
1.Тауарды көрсету немесе қызмет көрсету туралы шарт жасау
2.Тауарды жеткізу немесе қызмет көрсету жүзеге асырылады.
3.Төлеуші банк-корреспондентке өзінің есеп айырысу шотының орны бойынша 4 данада толтырылған төлем тапсырмасын көрсетеді. Төлеуші банкінде келесідей жазба жасалады:
Дебет 2203 “Клиенттің ағымдағы шоты”
Кредит 2023 “Басқа банктердің корреспонденттік шоты”
4.Төлем тапсырмасының 2,3- данасы жауапты орындаушыға жіберіледі. 4-данасы операцияны жүзеге асыруды бекітуге төлеушіге беріледі.
5.Барлық алынған құжаттар негізінде орындаушы корреспонденттік шот бойынша операциялар үшін құжаттар тізімі және жиынтық тапсырма жасалады.
6.Алушы шотына қаржыларды аудару үшін барлық мәліметтерді байланыс бойынша шартқа сәйкес жібереді.
7.Банк – респондент барлық қажетті құжаттарды алады, одан кейін төлем тапсырмасы клиенттің банктік шотын жүргізетін есеп-операционды жұмысшыға беріледі.
8.Келесідей шоттар корреспонденциясы құрылады:
Дебет шот 1052 “Басқа банктегі банктің корреспонденттік шоты”
Кредит шот 2203 “Клиенттің ағымдағы шоты”.
“Ностро” корреспонденттік шоты арқылы төлем тапсырмасымен есеп айырысу схемасы:
Төлеуші банкі Алушы банкі
Сатып алушы-төлеуші Алушы- жабдықтаушы
1.Жабдықтаушы немесе сатып алушы арасында шарт жасалады
2.Тауарды жеткізу немесе қызмет көрсетуді шарт негізінде жүзеге асырады.
3.Төлеуші- сатып алушы толтырылған төлем тапсырмасын банкке 4 данада әкеледі.
4.Төлем құжаттарын тексеріп, оған күнімен банк мөрін қояды. 1-дана негізінде жазба жасалады:
Дебет 2203 “Клиенттің ағымдағы шоты ”
Кредит 1052 “Басқа банктегі банктің корреспонденттік шоты”
1-дана қалады, 4-дана төлеушіге қайтарылады.
5.2,3- даналар корреспонденттік шотты жүргізушіге беріледі.
6.Алынған төлем құжаттарына электрноды қолмен шифрленеді, салыстырылады, содан кейін клиенттің банктік шотын жүргізетін есеп-операционды жұмысшыға беріледі.
7.Көрсетілген құжаттар негізінде алушы банкінде жазба жасалады:
Дебет 2023 “Басқа банктердің корреспонденттік шоты”
Кредит 2203 “Клиенттің ағымдағы шоты”
8.Төлем тапсырмасының 3-данасы есеп айырысу шотынан көшірмеге тігіледі және клиент ақша алушыға жіберіледі.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.
Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға жауап беріңіз.
1.Корреспонденттік шот ашу үшін қандай құжаттар қажет?
- «Ностро» шоты қандай шот?
3.Овердрафт деген не?
- «Лоро» шоты туралы не білесіз?
5.Банк-корреспонденттегі банктік шот арқылы төлем тапсырмаымен есеп айырысудың құжат айналымы қандай ?
Әдебиеттер: (1) 213-237 бет, (2) 74-83 бет