Ауыр металдардың  тұздары

 

Азот –қышқылды негізгі висмут. Bismutum subnitricum (Bismutum nitricum basicum). Бұл сауда және спиртке ерімейтін, бірақ әлсіз қышқылдарда еритін, ұсақ ақ ұнтақ.  Сыртқа сеппе және паста формасында (1:2) жараға, оюлы жараға, фистулаға (тесілген жараға), ылғалды экзема т.б. жағу үшін қолданылады.

Ол ішке оюлы жара түскенде және қарын мен ішектегі инфекциялық процестерге қарсы тағайындалады. Висмут аздап бүйректер арқылы, ал көбінесе ішек арқылы өзгерместен немесе қара сұлы формасында (күкіртті су тегімен қосылып) шығады. Висмуттың үлкен дозасы токсикалық нефритке (бүйректің уланып қабынуы) әкеліп соғады.             

Висмуттың негізгі галлаты (дерматол)- Bismutum subgallicum (Dermatolum). Азотты қышқыл висмут пен танниннан алынады. Бұл суда, спиртте және эфирде ерімейтін, түсі сары лимон сыяқты, дәмсіз және иіссіз, ауыр ұнтақ; тканьдерді тітіркендірмейді; таннин сыяқты әсер етеді. Дерматол ішекте ажырамайды. Дерматит қабынуға қарсы дәрі ретінде күйік, үсік, күске және  дерматиттерді (терінің қабынған  жерлерін) емдеу үшін 5-20 % сеппе және сүртпе май формасында қолданылады. 

Висмуттың негізгі үшбромфеноляты (ксероформ) – Bismutum tribromphenolicum  (Xeroformium). Бұл суда, спиртте және эфирде ерімейтін, дәмсіз және иіссіз, өте жіңішке, сары ұнтақ.

Ксероформның қабынуға қарсы тигізетін және дезинфекциялайтын әсері болады, тканьдерді сәл ғана тітіркендіреді. Ол per se cenne 5-10 % сүртпе май формасында көбінесе сыртқа қолданылады. Оның антигельминттік әсері де болады.

Ашудас – Alumen. Бұл ашудас  сланцларынан алынатын калий мен алюмений  сульфатының қос қосылысы.   Ашудас түссіз, мөлдір кристалл немесе  кристалды ұнтақ   болып саналады. Ол суда ерімейді, ал  спиртте де ерімейді деуге болады;  оның дәмі өте тұтқыр келеді.  150°-қа  дейін қыздырғанда  кристализациялық суын  жойып күйдірілгнен ашудас — Alumen  ustum деп аталатын ақ ұнтаққа айналады. 

Ашудас ертінділерінің тұтқырлық және бактерицидтық, ал таза ашудастың – күйдіргіш әсері болады. 

Буров сұйығы – Liquor Burovi (Liquor Aluminii acetici). Буров сұйығының құрамы 50 бөлек күкіртті күкіртті  алюмин тұздарынана, 23 бөлек көмірлі кальций  тұздарынан, 60 бөлек сұйылтқан сірке қышқылынан және 165 бөлек судан тұрады. Бұл мөлдір, иісі аздап сіркеге ұқсас, тұтқыр дәмді, бактерицидтік әсері бар сұйық зат.  Буров сұйығы: жараны, оюлы жараны, күсті,  іріңденіп қабынған кілегей қабықтарды (қынапты) емдеу үшін және жатырдан қан ағуды тоқтату үшін 2-8 % ерітінді формасында қолданылады, ал ішке – ішектер қансырағанда тағайындалады. 

Алюминий сульфаты – Aluminium sulfuricum. Бұл суда жақсы еритін кристалданған ақ кесектер немесе кристалдар. Ол таза күйінде немесе үлкен концентрацияда қолданылса, күйдіргіш, ал төмен концентрацияда қолданылса тұтқыр әсер тигізеді. Алюминий сульфаты да ашудас қолданылатын жағдайларда тағайындалады.

Қорғасын ацетаты (сірке қышқылды қорғасын) – Plumbum aceticum. Бұл түссіз, ұшқыш, өзі арқылы жарық өткізе алатын, суда еритін кристалдар немесе иісі сірке қышқылының иісіне ұқсас, дәмі бастапқыда тәттілеу, ал соңынан тұтқыр болып келетін ақ кристалданған кесектер. Ол күшті концентрацияда күйдіргіш, ал әлсіз концентрацияда – тұтқыр әсер тигізеді, мысалы, ол ішек перистальтикасын әлсіретеді; үлкен дозада ішекті дірілдетіп оның жыйырылуын шапшаңдатады.

Қорғасын ацетатына, әсіресе күйіс малдары сезімді келеді; оларды 50,0 беріп, ал жылқыеы 500,0-750,0 беріп өлтіруге болады. Мүйізді мал қорғасынмен уланғанда өте-мөте қозып, эпилептикалық еліруге ұшырап жығылады, — бұл белгілер орталық нерв системасының қозуы нәтижесінде  туады; қорғасынмен улану әдетте гастроэнтерит ауруына әкеліп соғады және скелет бұлшық еттерін параличке ұшыратады.

Цинк тотығы (цинктің ақ бояуы) – Zincum oxydatum. Бұл суда ерімейтін, бірақ қышқылда жақсы еритін, нәзік, ақ ұнтақ. Цинк тотығы көбінесе ылғалданған экземаларды, оюлы жараларды, қабынған теріні т.б. емдеу үшін крахмал немесе талькке  қосылып сеппе формасында және сүртпе май түрінде сыртқа  қолданылады.

Цинк сүртпе майын  (Unguentum Zinci) 10 бөлек цинк тотығы мен 90 бөлек ақ вазелиннен жасайды. Цинк тотығы  ішке хроникалық тышқақ тигенде болюс және пилюля формасында тағайындалады. 

Цинк сульфаты (күкірт қышқылды цинк). Zincum sulfuricum.  Ауада ұшқыш және судың 0,8-0,6 бөлегінде еритін түссіз, өткір дәмді кристалдар.

Көз емдеу практикасында цинк тотығының 0,2-2 % ертіндісі тамшы формасында тұтқыр дәрі ретінде; катарға ұшыраған жыныс қынабын жуып шаю үшін және эндометритті емдеу үшін 1-5 % ертінді ретінде қолданылады. Ол ішке 0,5-1,0 ден шошқа мен итті құстыру үшін де тағайындалады; құстыру әсерін қарындағы адасқақ нерв сезгіш  тітіркенуі салдарынан туады деп түсіндіруге болады. 

Хлорлы темір – Ferrum chloratum. Бұл қызғылт сары түсті кристалдар; оның құрамында 10% темірі бар ертіндісі Liquor Ferri sesquichlorati s. Ferrum trichloratum solutum қолданылады; бұл ертінді  сарғыштау қызыл қоңыр түсті сұйық зат болады.

Хлорлы темір аздап күйдіргіш әсер етеді, мұны ерітіп қолданса, тканьдерде альбуминаттар пайда болып, тұтқырлық, бактерицидтық, қантоқтатқыш әсер туады.

Темір сульфаты (күкірт қышқылды темір) – Ferrum sulfuricum. Тазартылған темір шала тотығы сульфатының: 1) жасылдау кристалды ұнтақ немесе суда жақсы жақсы еритін көкшіл жасыл түсті мөлдір кристалл  болып келген Ferrum sulfuricum oxydulatum purum деп аталатын және 2) суда еритін ақшыл немесе жасылдау ұнтағы — Ferrum sulfuricum oxydulatum purum siccum  (құрғақ) деп аталатын екі препараты бар. 

Темір сульфатының тазартылмаған шала тотығы (Ferrum sulfuricum crudum) – қоңыр дақтар түскен жасыл кристалдар болады.

Темір сульфатының концентрацияланған ертінділері күйдіргіш, ал сұйылтқан ертінділері – тұтқыр әсер етеді. Ол сондай-ақ аздап антисептикалық әсер де тигізеді.