АДАМ ДЕНЕСІНІҢ ФОРМАСЫ, МӨЛШЕРІ, ЖЫНЫСТЫҚ АИЫРМАШЫЛЫКДАРЫ
Адам денесі бастан — с a p u t, мойыннан — с о 1 1 u m, деиеден — truncus және екі жұп кол-аяқтан тұрады. Баста: бас-сүйек күмбе-зін — region e s fornicis capitis және бет бөлімін — ге-giones faciei денеде: көкірек — thorax, іш — abdomen және арканы — dorsum ажыратады.
Көкірек бетінде бағдарлау үшін тік (вертикаль) сызықтар жүр-гізуді пайдаланады: 1) алдыңғы орта сызық — linea mediana an¬terior; 2) төс сызығы — linea sternalis, төссүйектің шеттерімен жү-реді; 3) ортабұғапа (емшек сызығы)—linea medioclavicularis, s mamillaris, емізік немесе бұғананың ортасы арқылы жүреді; 4) тессүйек жаны сызығы — linea parasternalis, алдьщғылардың ор-тасымен; 5) алдыңғы, 6) ортаңғы және 7) артқы қолтық сызық-тары — lineae axillaris, media ct posterior, бүлардың біріншісі мен соңғысы қолтық шұңқырыныд алдыңғы және арткы жиектері, ал ортаңғысы — оның ортасы арқылы өтеді, жауырын сызығы — linea scapularis жауырынның төмеигі бұрьішы арқылы жүргізіледі.
Ішті X қабырғалардың және мықын сүйектерінің екі алдыңғы жоғарғы осьтері арасымен жүргізілетін екІ көлденең (горизон¬таль) сызыктармеп бірінің устіндс бірІ жататың үш бөлімге бө-леді: epigastrium (қүрсақүсті), mesogastrium (іштің ортаңғы бө-лімІ, қүрсақ) және hypogastrium (қүрсақасты). Іштің үш бәлімі-нің әркайсысы екі тік сызықпен тағы да үш екіпші бөліктерге бө-лінеді, сонын, езіидс epigastrium ортаңғы бөлікке — regio epigast-гіа {қүрсақүсті бөлігі) және екі бүйір белікке, regiones hypodon-driacae — dextra et sinistra (қабырға асты бөліктерІ) бәлінеді. Іщтің ортацғы бөлімІ де осындай жрлмен ортаңғы орналасқан кіндік бөлігіпе — regio umbilicalis жәпе Іштің екі бүйір бөлігіне— regiones laterales (dext et sin.) бөлінеді. Ақырында, hypogastrium regio pubica (қасаға белімі) және бүйір жақтарында жататьш екі regiones unguinalcs-dext. et sin. (шап бөлімдері) беліктеріне бө-лінеді.
Арқа бөлімдеріне: омыртқа — regio vertebralis, жауы-рып — regiones scapulares (dext et sin) жауырынасты — regiones subscapulares және үшкіл — regio deltoi-d e a бөлімдері жатады.
Кол — иық — b г а с һ і u m, білек — antebrachium жәпе колбасы -manus болып бөліпеді, колбасы — алақан —■ р а 1 m a m а п u s, қолдьгң сырты — dorsum manus жоне саусактарға — di-giti manus бөлінеді.
Аяқ әз кезегінде мынадай бөлімдерге бөлінеді; бөксе — regio g I u t e a 1 i s, сан — femur, жіліншік — с г u s және аяқбасы — p e s.
Аяқбасы: табан — planta, аяқбасыпың сырты — dorsum pedis және башпайларга — digitis pedis бвлінеді (2-сурет).
Ересек адамдар {20—60 жас) денесіпің орташа ұзындығы ер-лерде 165 см, әйелдерде—154 см. Дененіц үзына бойы өсуі ер адамдарда 18—19 жаста, әйелдерде 16—17 жаста тоқтайды.
Дененің пропорциясы жас пен жыныска байланысты. Қүрсак-тағы нәрестенін, дамуы процесінде алдымен оның денесінін, жоғар-
Дене бітімі (конституция), Жоғарыда айқындалған «организм» деген жалпы ұғым нақты организм немесе индивидуум туралы үғыммен байланысты мазмүнды түтас бере алмайды, ал анатомияны зерттегенде, сондай-ақ дәрігер науқасты емдегенде органнзмді жете білугс тура келедІ.
Дене бітімі дсп әдетте белгілі бір әлеуметтік табиғн жағдай-ларда қалыптасатын және организмнің түрлі (соның ішінде пато-логиялық та) әсерге реакциясынан көріпетін, нактылы адамға қа-тысты дара физиологиялық және морфологиялық ерекшеліктер жиынтыгын айтамыз. Бұл жиынтықтық негізгі езегі деп бұрынғы ұрпақтардан алыиган бірқатар тұқым қуалайтын қасиеттер есепте-ледІ. Сондықтан әрбір индивидуум оиьгң дсне қүрылысынан көріне-тін ішкі (түкым куалайтын) жәпе сыртқы (сәздің кен. мағынасын-дағы коршағап орта) факторлардыц бірлігі болып табылады.
5.4. Әдебиеттер тізімі.
Негізгі әдебиеттер.
1.Кузенбаева Ә. Адам анатомиясы. — Алматы,2001.
2.Рақышев А.Р. Адам анатомиясы. — А., 1991.
3.Курепина М. М., Воккен Г.Г. Атлас по анатомии человека. — М., 1979.
4.Привес. М.Г. Анатомия человека. — М., 1974
5.Иваницкий М.Ф. Анатомия человека. —
М., 1985.
6.Сапин Б.Р., Билич Г.Л. Анатомия человека. — М., 1989.
7.Керимбаев Б.М. Анатомия человека. — А., 1992
8. Р.Д. Синельников.Медицина. М.,1973 г.
Атлас анатомии человека. 1-3 том
Қосымша әдебиеттер:
9..Анатомия человека в 2-х томах. / Под.ред. М.Р. Сапина. — 1987.
10.Леви А., Сикевиц Ф. Структура и функция клетки. М., Мир. — 1971.
11.Альбертс Б. и др. Молекулярная биология клетки. — 1987. Т.1-5.