Өнеркәсіптік кәсіпорындарда брактан болатын шығындарды азайту күнделікті мәселе болып табылады. Бұл үшін олардың пайда болу себептерін анықтау қажет. Жай ғана ұжым болып жиналып ақаулардың себептерін талқылау, әдетте, жеткіліксіз болып шығады. Өйткені әр адам, әр бөлімше өз пікірін айтады, бұл пікірлер субъективті және қате болуы мүмкін. Кез келген іс-шаралар ақиқат ақпаратта негізделуі керек. Дәл сондай ақиқат ақпарат алу мүмкіндігін Парето диаграммасы береді.
Парето диаграммасы – италиян эконмисі Парето (1845-1923) атымен байланысты аталады. Парето диаграммасы жиі жағдайларда брак (ақаулы өнім) шығу себептерін талдау үшін қолданылады. Оның көмегімен брак шығуынан болатын шығындарды олардың туындауына себеп болған факторлармен байланыстырып, қолдану үшін ынғайлы және көрнекі түрде көрсетуге болады. Парето диаграммасы ақаудың орын алуына ең үлкен үлес қосқан (пайыз мөлшерінде) себепті анықтауға және оны алдыңғы уақытта болдырмау үшін іс-шараларды белгілеуге мүмкіндік береді. Процесті жақсарту алдында және жақсарту шаралары жүргізілгеннен кейін алынған мәліметтер бойынша құрылған Парето диаграммаларын салыстыра отырып қолданылған іс-шаралардың тиімділігін бағалауға болады. Ақаудардың себептерін анықтау үшін қосымша себеп-салдар диаграммасын қолдану дұрыс болып табылады.
Парето диаграммасын құру мына тәртіп бойынша жүргізіледі:
1) бракқа қатысты бар мәліметтер жиналады; әрбір бұйым үшін кездесетін брак түрлері анықталады және ақаулардың жеке түрлерімен байланысты шығындар көлемі есептеледі;
2) графиктың соңында ең азы шығын беретін түрлері орналасуы үшін брак түрлері әкелетін шығындар көлемі кему реті бойынша орналастырылады;
3) шығындар көлемі ең көбіне сәйкес келетін брак түрінен бастап комулятивтік сомасы есептеледі, олардың жалпы көлемін 100 % деп алады;
4) брак түрлерін ең көп шығын әкелетінен бастап абцисса өсінде орналасады, ал ордината өсінде шығындар көлемі көрсетіледі;
5) брак түріне қатысты шығындар көлемі сәйкес келген жерде бағаналы график құрылады және кумулятивтік соманың қисығы сызылып көрсетіледі. Графиктің оң жағында ордината өсі бойынша кумулятивтік процентінің мәндері көрсетіледі. Пайда болған график Парето диаграммасы деп аталады;
6) Парето диаграммасында оның атауы, мәліметтерді алу уақыты, мәліметтер саны, брак пайызы, шығындардың қорытынды көлемі және т.б. көрсетіледі.
Парето диаграммасын құру кезінде келесі жағдайларға міндетті түрде назар аудару керек:
1) абцисса өсінде орналасқан факторлар саны 7-10 құрайтын жағдайда Парето диаграммасы тиімді болып табылады;
2) мәліметтерді өңдеу кезінде белгілі болған жеке факторлар, мысалы, мәліметтерді таңдау уақыты, бұйым типтері және шикізат партиялары бойынша, оларды қабаттарға бөлу жүзеге асырылуы керек;
3) жағдайлардың әррқайсысы үшін Парето диаграммасын құру кезінде шығындар көлеі көрсетілуі керек;
4) жеке факторларға байланысты брактардың пайда болуында айырмашылықтар жоқ болса, Парето диаграммасында бағандар бірдей биіктікте орналасады және диаграмманың анализі қарапайым болады;
5) Пайда болған факторы басқа факторлармен салыстырғанда өте үлкен болған жағдайда басқа әдістерді қолданып жеке талдау жүргізу керек;
6) қатардағы бірінші тұрған фактор анализ үшін техникалық жағынан қиын болса, онда одан кейін тұрған фактордан бастау керек;
7) егер жақсартуды жеңіл өткізуге келетін фактор анықталатын болса, онда диаграммада орналасуына назар аудару керек.
Парето диаграммасы жағдайды нақты әрі түсінікті етіп көрсететіндіктен, оны кең көлемде қолданады.
Ақаулар себептері бойынша салынған Парето диаграммасын талдау кезінде жиі жағдайда табылған, мысалы 10 себептің ішінен 2-3 себеп негізгі болып табылады және материалдық шығындардың 70 – 80 пайызы cол себептердің үлсіне кіреді. 3- суретте брак себептері бойынша салынған Парето диаграммасы көрсетілген. Диаграммадан 1- және 2- себептерді жойған кезде брак мөлшерін 87,9 пайызға азайтуға болатынын көреміз. Бұл екі себептің екеуі де кәсіпорын ішінде шешілетін себептер болып табылады.
|
Шығындар, млн. тенге |
30
25
20
15
10
5 |
|
|
||
|
Брак түрінің нөмірі
4- сурет. Брак түрлері бойынша салынған Парето диаграммасы
1 – өлшемдерінің ақауы (11 млн. тенге); 2 – материалдардың ақауы (24 млн. тенге) 3 – гальваникалық ақаулар (15 млн. тенге) 4 – пісіру ақаулары (1 млн. тенге) 5 – басқа ақаулар (5 млн. тенге) |
1 2 3 4 5 Брак себебінің нөмірі
3-сурет. Брак себептері бойынша салынған Парето диаграммасы
1 – технологиялық тәртіптің бұзылуы; 2 – технологиялық саймандардың конструкциясы; 3 – құрастырушы бұйымдардың ақаулығы; 4 – жарықтандыру жеткіліксіздігі; 5 – басқа себептер |
||||