Оқыту процесі әр түрлі әдістермен жүзеге асырылады.
Әдіс – дегеніміз оқытушы мен оқушының әрекетінің арасындағы бірі-бірімен байланыси тәсілдер жүйесі, бағытталған оқу-тәрбие міндеттерін жүзеге асыру.
Әдіс нақты әрекет тәсілдерін қамтиды (нақты бір іс-әрекет түрі) оқытушының бағытталған, оқушылардың әрекеттеріне басшылық және ұйымдастыру, сонымен қатар оқушының әрекет түрін, үлкендердің іс-әрекеттеріне тәсіл арқылы бағыттау.
Кез келген әдістің ішкі және сыртқы жақтары болады. Ішкі жақтары – оқушы мен оқытушының әрекеттерінің тәсілдер жүйесі. Сыртқы – негізгі немесе басқа әрекет тәсілдеріне жататын психикалық танымдық процестері.
Нақты әдістердің элементтерін тәсіл деп атайды. Әдіс пен тәсілдің өзарабайланысы диалектикалық: тәсіл, әдістің негізгі бір бөлігі, кейбір жағдайларда міндеттерді шешуде әдіс ретінде қолданылады. Әдіс пен тәсілдің арасындағы негізгі айырмашылық көлемінде және оқу-танымдық міндеттердін соның көмегімен шешілетіндігінде, әдіс жалпы оқу тапсырмаларын шешуге бағытталған (логикалық бөлімдерін) толығымен, тәсіл – тапсырмалардың бөлігін шешуге бағытталған.
Оқыту әдісі педагог пен балалардың арасындағы білім, біліктілік және дағдыларын, дүниекөзқарастарын қалыптастыру және қабілеттерін дамыту тәсілдері сияқты қарастырылады. Оқытуда танымдық және балалардың тәжірибелік әрекеттерінің байланысында орын алатын, оқыту мен тәрбиелеудің маңыздылығы.
Бұл анықтамадан оқыту әдісі педагогтың балаларға білімді қалай жеткізгендігінен тұрмайды, балалардың өздерінде танымдық әрекеті қандай, ол нақты танымдық сипаттама, әлде тәжірибелік әрекетіме, бұл процесте балалардың алдында меңгеретін жаңа заттардың жасырын қасиеті ашылады.
Егер ол танымдық сипатта болса, онда оның ерекшелігі қандай – бала заттармен перцептивті (негізінен көру) әрекет жасайма, немесе тәрбиешінің сөзбен түсіндіруін қабылдайды.
Оқыту процесінде әртүрлі әдістемелер қолданылады: бақылау, сурет көрмелері мен экрандық әдістемелер, тәжірибелер, жаттығулар, әңгімелесулер, ойын әдістері, тәрбиешінің әңгіме айтып беруі және т.б.
Қазіргі заман дидактикасында оқыту әдістерінің классификациясы бір жүйеге келмеген, соған байланысты ғалымдар әртүрлі негіздемелер береді. Білім көздеріне сүйене отырып Е.Я.Голант және Н.А.Сорокин әдістерді көрнекілік, сөздік және тәжірибелік деп бөліктерге бөлді. Ю. К. Бабанский классификация негізіне оқушылардың оқу-танымдық әрекетін қолданады. И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин балаларды оқыту процесінде белсенділік дәрежесімен және дербестік әдісін классификациялайды. Олар түсіндіру-иллютративті, репродуктивті, мәселені баяндау, іздену және зерттеушілік әдістерін бөліп көрсетті. Г.И.Щукина әдістер орнын білім және дағдыны игеру үшін оларды әдістерге бөледі, бағытталған алғашқы білімді меңгеруге, және білмді жетілдіру әдісіне.
Мектепке дейінгі жастағы балаларды оқытудың әдістемесін классификациясы.
Оқытудың әдісін педагог пен балалардың біріккен әрекетінің тәсілі ретінде, соңғы білім, дағды және біліктіліктерді меңгеруге бағытталған, балаларда ақыл-ой күшін және қабілеттерін қалыптастыруға, мінез-құлық және сезімдерін тәрбиелеуге, әдістердің классификация негіздеріне мектепке дейінгілердің ойлау формалары (көрнекі-бейнелі, көрнекі-әрекеттік және сөздік-логикалық) жатқызуға болады.
Мектепке дейінгілердің негізгі ойлау формаларының сәйкестігі, оқыту процесінде олардың әрекетінің тәсілдерін анықтайтын, үш әдістер тобы бөліп көрсетеді: көрнекілік, тәдірибелік және сөздік. Барлық үш топ әдісі мектепке дейінгі жастағы балаларды оқытуда қатар қолданылады, негізгі ойлау формаларында. Бөлінген әдістердің топтары әртүрлі тәсілдерді қосуға ұйғарады (үлгіні көрнекілік көрсету, әрекет тәсілдері, сұрақтар, түсіндіру, ойындық тәсілдер – дауыс ырғағы, қозғалыс, тексеру және іздену әрекеттері және т.б.), нәтижесінде әр әдісте әртүрлі үйлесімділікте негізгі ойлаудың үш формасы қолданылады.
Мектепке дейінгі жастағы балаларды оқыту процесінде көрнекі-әрекеттік әдіс (көрнекі және тәжірибелік) қолданылады. Білімнің негізін бейнелеу деңгейінде және алғашқы заттар туралы түсінікті осы әдістер арқылы қалыптастырады. Бұл әдістер көрнекі-әрекеттік және көрнекі-бейнелі ойлау, мектепке дейінгі жастағыларда ең қолайлы даму кезең.
Оқыту әдісі ең алдымен құрал-сайман, құралдық, соның көмегімен балалардың әрекеті ұйымдастырылады, танымдық қызығушылықтары қалыптасады және балабақшада білім беру жұмысының мақсаты мен мазмұны анықталады. Оқыту әдістері балалардың жас ерекшеліктеріне, ең алдымен олардың ойлау деңгейінің және мотивациялық сферасының дамуымен байланысты.
Мектеп дейінгі жастағы балалардың негізгі ойлау формалары көрнекі-әрекеттік және көрнекі-бейнелі болып табылады. Соған байланысты мектепке дейінгілерді оқытудың негізгі әдістері мыналар: тәжірибелік, көрнекі (тәрбиешінің сөзімен тығыз байланысты), сөздік, ойындар.
Зерртеу материалдары мектеп және мектепке дейінгі педагогика және психология бойынша игерген білім және біліктіліктері балалардың оқу-танымдық әрекеттерінің нәтижесі болып табылады. Бұл әрекеттер ерекшеліктері білімнің құрылысы мен функциясын анықтайды және жаңа жағдайларда қолднуға болады.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Әдіс дегеніміз не?
2. «Оқыту әдісі» ұғымына сипаттама.
3. Мектепке дейінгі жастағы балаларды оқытудың әдістемесін классификациясы.
- Балабақшада оқыту әдістеріне сипаттама.
Әдебиеттер:
- Жумабаев М. Педагогика. Алматы, 1994 г.
- Ядэшко В.И., Сохина Ф.А. Дошкольная педагогика. Алматы, Мектеп, 1982 г.
- Основы дошкольной педагогики./Под ред. Запорожца Л., Маркова
Т.А. -М.: Педагогика, 1980 - Козлова С.Л., Куликова Т.А. Дошкольная педагогика. М.
Издательский центр Академия, 2002 г.