А.М.Баяндинова, экономика ғылымдарының кандидаты, аға оқытушы М.А.Темирбулатова, аға оқытушы А.Г.Гиззатжанова, оқытушы МАРКЕТИНГ ПӘНІН ОҚЫТУДАҒЫ КЕЙС-ТЕХНОЛОГИЯЛАР Қазақстанда соңғы екі онжылдықта маркетинг жылдам қарқынмен дамыды, республикамыз ғаламдық нарықтарға кірді және көптеген мемлекеттердің негізгі сауда әріптесі болып табылады. ХХI ғасырдың технологиялық революциясы маркетинг тәртібін түбегейлі өзгертті, оны ауқымды жүйелер — телекумминикациялар жүйесіне және компьютерлік технологияларға енгізу арқылы, азық-түліктің жаңа түрлері және маркетингтік өнім мен қызметтің жаңа қыры ашылды. Электрондық маркетинг өнімді таңдау стратегияларына да үлкен мүмкіндіктер ашты. Ол стратегиялар — өнімді шығару, бағалау және тасымалдау болып табылады. Маркетинг пәнін оқуда шешім қабылдау мен жағдайды талдау, дағдыны дамыту көбіне оқушыларға қиындық әкеледі, ал маркетинг менеджерлері ұйымдастыру кезінде туындайтын түрлі оқиғаларды талдай білуі керек. Кейс-технология бойынша практикалық материалдарды басқару, опробация және семинарлық, практикалық сабақтарды өткізу әдістемесін енгізу көбіне қажетті және инновациялы болып табылады. Қазіргі замандағы маркетологтардың лайықты деңгейіне жету мақсатында студенттерге интерактивті технологияларды оқыту керек. Ол талдау және болжаудың қалыптасуына алып келеді. Біз ұсынатын кейс-технологиялар практикалық басқаруды оқытатын курстың барлық негізгі бөлімдерін қамтиды. Маркетологтарды белсенді оқытуда кейс-технологиялардың келесідей үш негізгі сәттерін беруімізге болады: жағдайлық (ситуациялық) талдау және оның түрлері, нақты жағдай үшін дәстүрлі талдау, оқу жүйесінде жағдай мен жұмыс әдісі. Бірінші сәт – жағдайлық талдау, оны шешуге білімі немесе әсер ету жолдары жеткілікті түрде жетпегенде оқушылардың ойында пайда болатын конфликт. Сондықтан, оқу жүйесі кезінде шын өмірдегі ұйымдастырылған жағдайлық есептер ұсынылады. Оны талдай отырып студенттер практикалық қызмет кезінде дағдыны дамытады.
Практикалық жағдайлық мақсаттар экономикалық заңдарды, өндірістер мен басқа да мәселелерді қамтиды, ал оқудағы жағдайлардың мақсаты: ұйымдастырушылық жұмыс түрлері, еңбекақының жаңа түрі және жаңа техника мен технологияларды тиімсіз басқару әдісін енгізуге байланысты пайда болады. Жағдайлардың алдыға қойған мақсаттарында ерекшеліктер болады, бір жағдайда оқушылар тек жауап тапса, екіншісінде табылған жауапты негіздейді, үшіншісінде пайда болған жағдайға негіздеу береді. Әдетте маркетолог өз қызметінде негізгі 3 жағдай түріне жолығады *сызба 1+ :
Сызба 1. Маркетинг пәнін оқытудағы кейс-технологиялар құрылымы
стандартты (жағдай бір оқиғаға бірнеше рет жолығуы мүмкін және ол әр кезде түрлі);
— крититикалы (тосыннан келген жағдай, оның шығыны болуы мүмкін, бұл жағдайда оған кешіктірмей аралысып, оқиғаның нәтижесіне жету керек);
— экстримальды (оқиғаның төтенше жағдайда пайда болуы, онда әр түрлі шығындар болады, радикалды қызметтер орын алады).
Екінші сәт – дәстүрлі нақты жағдайды талдау, ол нақты және имитацияланған жағдайды терең және бөлшектеп зерттеуді ұсынады. Нақты жағдайды талдау әдістері түрлі болады, мысалы жағдайлық жаттығулар және жағдайлардың талдау әдістері (кейс – стади). Берілген оқиғада жағдайлық ережелер әдісінде оқушыға, ұйымдастыру кезінде пайда болған мақсаттың шешуін талап ететін, жағдайлар толық сипатталған мәтін беріледі. Оқушы алдын-ала аналитикалық қызметтерді, яғни мәселелерді жүйелеу, оларды топтау, есеп жүргізу, салыстыру жұмыстарын орындайды. Содан кейін ғана алынған мәліметтер бойынша шешім шығару керек. Бұл әдісті қолданған кезде мәселенің жеке шешу жолдарына үлкен мән беріледі, сондықтан ол көбіне менеджменттің маркетингтік аспектілерін оқып білу кезінде қолданылады. Кейс-стади әдісін қолданудың мақсаты — оқушы ұйымдастырушылық мәселелердің мазмұнымен танысқаннан кейін, өз бетінше жағдайды талдай отырып, өзі ойлаған идеяларын және оларды шешу жолдарын дискуссия кезінде ұсынады. Үшінші сәт — оқу жүйесінде жағдайлардың жұмыс әдісі, олар — кейстер әдісі, «инциденттер», «баскет әдісі», іскерлік корреспонденцияларын талдау, ойындық жоспарлау, «инцинировка» ін ойнау. Осы әдістердің ішінде кейсті талдау әдісі – маркетологтарды оқытудың тиімді әдісі болып отыр. Онда интерактивті технологиялар көп қолданылады, жаңа психологиялық сапа мен білімді қалыптастыруға үлкен әсер етеді. Көптеген жағдайда студенттерге нақты немесе жаңа ойлап құрылған оқиға туралы қысқаша мағлұмат беріледі және сабақ іскерлік ойын түрінде өткізіледі. Сондықтан онда кәсіптік қызмет пен ойын бірін-бірі толықтырады. Берілген технологиялардың мәні — оқушыға оқу материалы микромәселе түрінде беріледі, ал білім болса белсенді зерттеу және шешімдерді шығаруда жинақталады. Берілген технологиялардың негізгі зерттеу мақсаты – тиімді кәсіптік дайындық және шешімдерді шығарып, жүйелеудегі шығармашылық қызметке байланысты және берілген жағдай түрлерінің өзіндік ерекшеліктері бар. Жағдайдың «индицент» әдістерінің спецификасының мақсаты – шешім қабылдау үшін ақпараттар жинау. Оқушылар жағдайдың «инцидент» әдісі кезінде тек қысқа ғана мәлімет алады және негізделген шешімді қабылдау үшін ақпарат жинайды, нақты жағдайды қарастырып алып, талдап, жүйелеп, өзінің болашақтағы іс-әрекетін жоспарлайды және болжайды. Жағдайдың «Баскет әдісі» — маркетолог қызметінің күнделікті өміріне қатысты құжаттармен, қағаздармен жұмыс істеуіне негізделген. «Ойындық проектілеу» әдісі — маркетологтарды оқытудың интенсивті әдістері болып табылады. Жағдайдың «инцинировка» немесе «ойнау дері» әдістері интерактивті оқыту кезінде қолданылады.
Сонымен, кейс-технологиялар әдісі көбіне аналитикалық талаптарды дамыту және дұрыс шешімдерді қабылдай білуге негізделген. Бұл әдіс білім берудің белсенді әдісі болып табылады және ол практикамен теорияны ұштастыруға арналады.