1.     Жеке тұлғаға бағыттап оқыту түсінігі

2.     Жеке тұлғаға бағытталған оқытудың моделін құру

3.     ЖТБО технологиясын қолдану барысында оның артықшылықтары

 

Өткенімізге зер сала қарасақ, білім беру жүйесінде осыған дейін оқушыға білім, білік, дағдыны қалыптастыруды талап етсек, бүгінгі күннің мақсаты – іскерлік қарым-қатынас, оларды өз бетімен білім алуға бағыттау. Сондықтан да қазіргі замандағы педагогикалық ғылымның ерекшелігі – баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа білім технологияларын қалыптастыру ұмтылу болып табылады. Төмендегі үлгіден білім беру жүйесіндегі кешегі мен бүгінгі қатынасты салыстыра отырып, бүгінгі таңдағы қатынастың артықшылығын байқауға болады.

                                          Білім философиясы

Оқыту дидактикалық үрдіс

 

 

                                   Білім                                 Оқушы

                                           Білім парадигмасы

 

                          Пәндік білім                           Жеке тұлғалық

                                               Басты тұлға

 

                                Мұғалім                           Оқушы

                                                    Қатынас

 

                            Субъект-объект              Субъект-объект

                                                     Мақсат

 

                             Білім беру                       Өз бетімен білім алуға үйрету

Міндет

 

                                                                   Жағдай жасау

 

Үйренеді

 

                    Оқыту әдістемесі                    Оқыту технологиясы

. 

Жеке тұлғаға бағытталған білім беру дегеніміз — педагогикалық іс-әрекеттің әдіснамалық жаңа бағыты, яки баланың қайталанбас дара тұлға ретінде өзін-өзі тануын, өзін-өзі жетілдіре отырып, дамытуын қамтамасыз ететін өзара тығыз байланысты идеялар, түсініктер мен іс-әрекеттер жиынтығы.

Тұлғаға бағытталған жаңа көзқарас түсінігін айқындау үшін негізгі үш мәселеге тоқтала кеткеніміз жөн:

1. Тұлғаға бағытталған көзқарас ұғымын ашатын негізгі түсініктер:

• Адамның ешкімге ұқсамайтын өзіндік даралық ерекшелігі;
• Жеке тұлғаның үнемі өзгеріп отыратын әлеуметтік болмысы;
• Тұлғаның өзіне тән қабілеттері мен мүмкіндіктерін таныту үрдісі;
• Өзін және қоршаған ортаны тануда саналы, шығармашылық белсенділік көрсететін тұлға әрекеті;
• «мендік» тұжырымдаманың болуы;
• Оқушылардың білім алуына жағдай жасау. Өмірлік, кәсиби өсуіне педагогикалық қолдау, психикалық қарым-қатынас бойынша алдын-ала көмек беру іс-әрекеті.

2. Оқушыларға білім беру әрекетіндегі негізгі принциптер (ұстанымдар):

• өзін-өзі белсендіретін тұлға ұстанымы;
• даралық ұстанымы;
• субъектілік ұстанымы;
• таңдау ұстанымы;
• шығармашылық табыс ұстанымы.

3. Технологиялық бөлімі:

• шығармашылық іс-әрекетке шақыру;
• баланың жеке басының дамуын қолдау;
• оқушылардың өз бетінше шешім қабылдауына, білім алудың мазмұны мен жолдарын таңдауға еркіндік беру.

Жоғарыда аталған түсініктемелер тұлғаға бағыттап оқытудың сипаттамасын айқындауға мүмкіндік береді. Жеке тұлғаға бағыттап оқыту дегеніміз  оқушының қажеттіліктерін, ерекшеліктерін, іс-әрекетін ескеретін жан-жақты, интеллектуалды ойлау қабілетін, өз бетінше шешім қабылдай алатын, шығармашылық қабілеттерін дамытатын тұлғаның «мәденитаралық қарым-қатынас субъектісін» қалыптастыру. Жеке тұлғаға бағытталған оқыту –бұл жеке тұлғаның белсенділігіне жету. Барлық оқу процесін белсенділендіру жоспарында ең маңыздысы практикалық сабақтарда берілген мүмкіндіктерді барынша қолдану.

    Жеке тұлғаға бағытталған оқытудың моделін құру үшін келесі түсініктерді айыру қажет деп есептейді:

• түрлі дәрежелі амал – түрлі дәрежелі бағдарлама материалының қиындығына бағытталған болуы тиіс.
• өзгешелік амал – оқушылардың сыртқы ерекшелігі: білімі, қабілеті, білім беру орталығының типі бойынша болу;
• жекеше амал – оқушыларды бірыңғай топ бойынша: үлгерімі, қабілеті, әлеуметтік-кәсіби ағымына қарай топтау;
• субъекті-жекелі амал — әрбір оқушымен жақын қарым-қатынаста болу.

Жеке тұлғаға бағыттап оқытуда білім алушының жеке басы бірінші орында тұрады. Әрбір адам тұлға бола отырып, бір жағына жеке тұлға, екінші жағынан әлеуметтік типтік тұлға, яғни әлеуметтік маңызды сипаттарды қамтушы болып табылады.

Қорыта айтқанда: сыныптағы әрбір оқушының ерекшеліктерін, қажеттіліктерін ескере отырып, оның оқу процесінде жан-жақты дамуын жүзеге асыру болып табылады, тұлғаны оқытудың соңғы нәтижесі мәдениетаралық қарым-қатынасқа жету.

Өзіндік педагогикалық іс-әрекетімді мектептің таңдап алынған бағытына сәйкес құрамын. Сабақты және сабақтан тыс әрекеттерді ұйымдастыруда оқушы тұлғасының барынша дамуы мен оның табысты оқуы үшін жағдай жасауға бағыттаймын.

Мақсатқа жету үшін ЖТБО техникасын қолданамын. Оның негізіне мыналар жатады.

• іс-әрекет үшін қолайлы ахуал туғызу табыс жағдайын қалыптастыру;
• оқу материалы мен оны ұсынуда оқушының тұлғалық тәжірибесі мен ерекшеліктерін ескеру;
• тапсырмалардың әртүрлі деңгейлік сипаты;
• оқу материалын таңдау мен орындауда таңдау мүмкіндігін беру;
• оқу әрекеттерін әртүрлі қарым-қатынас негіздерінде құру;
• шығармашылық белсенділіктерін қолдап отыру.

  Жеке тұлғаға бағдарланған оқыту-үйрету жағдайларды басшылыққа аламын:

• өзектендіру
• мәселелендіру
• шоғырландыру
• модельдеу
• рефлексия

Қолданатын тапсырмаларым ашық және шығармашылық түрдегі, баламалы тапсырмалар, деңгейлік тапсырмалар.

Жүзеге асыру жолдарым:

• Тұлғалық маңызды мақсаттар қою;
• Оқушылармен жеке дара, топтық, ұжымдық жұмыс түрлерін ұжымдастыру;
• Өзіндік шешім қабылдауда, шығармашылықпен айналасуда, мазмұнды таңдауда еркіндік кеңістігін құру;
• Жұмыс жасау үшін қолайлы ахуал туғызу, бір-біріне түсіністік, қолдау көрсету;
• Өзіне деген сенімділікті арттыруға, мәселені талқыламай отырып шешуге, өз әрекеті үшін жауап беруге баулу.

Нәтижелікті анықтау жолдарым: байқау, өзіндік талдау, өзіндік бағалау. Нәтижені бірнеше аспектіде қарастыру жеке оқу мінездемесінің динамикасы, оқушылардың бағалары есепке алынған тұлғалық, топтық мінездемелерінің динамикасы. Мінездемелерді салыстыру (оқушы, мұғалім, ата-ана). Оқушының даму аймағының моделін белгілеу.

ЖТБО технологиясында оқушылардың белсенділігінің байқалу деңгейі — динамикалық өзгермелі көрсеткіш. Балаға бастапқы деңгейден салыстырмалы деңгейге және одан әрі жоғары жауапкершілігі белсенді деңгейге өтуге көмектесу мұғалімнен үлкен күшті талап етеді. Көп жағдайда оқушының шығармашылық деңгейге әкетуі мұғалімге байланысты. Сабақтың құрылымын оқушылардың танымдық деңгейінің белсенділігіне сәйкес құрамын:

• Сызықтық (кезекпен әр топта);
• Мозаикалы (оқу тапсырмаларына байланысты сол немесе басқа топ әрекетіне кіруі);
• Белсенді рольдік (белсенділігі жоғары оқушыларды басқаларды оқыту үшін жұмылдыру);
• Кешенді (ұсынылған барлық нұсқалардың қолданылуы);

Сабақтың басты талабы (критериі) барлық оқушылардың өздерінің потенциалды мүмкіндіктеріне әйкес оқу әрекеттеріне көшуі.

 Күнделікті күштеп міндеттейтін оқу ірекеті қоршаған ортамен таным әрекетінің бөлігіне айналуы тиіс. Топтық немесе өзара ынтымақтастық (жұппен, топпен) жұмыс түрлерін қайталау-жинақтау сабақтарында, сондай-ақ ауызша журнал, шығармашылық тапсырмалады қолданамын.

• Топ құрамын, оның санын алдын ала анықтап, ойластырамын. Сабақтың тақырыбы мен мақсатына сәйкес топ саны мен сапалық құрамы әртүрлі болады.

Әр топқа жетекші сайланады. Оның қызметі – оқушылардын жұмысын ұйымдастырып ақпарат жинақтау топ мүшелерінің әрқайсының бағаларын талқылау, жүктелген жұмыс бөлігі бойынша ұпай қою. Белгіленген уақыт аяқталған соң жүктелген жұмыс бөлігі бойынша топтар жазбаша немесе ауызша есеп береді қойылған сұрақтарға жауап береді, өз байқауларының сызбаларын тапсырады. Жеке баяндаулары бойынша баға сабақта қойылады,

жазбаша жұмыстарға орындалу сипатына қарай қойылады.

 

Сабақта қолданатын әдіс – тәсілдер:

• кейіпкердін тұлғалық қасиеттерін анықтау;
• тақырыпқа қатысты сұрақтар мен тапсырмалар құрастыру;
• тапсырмаларды орындаудың әртүрлі түрлерін таңдау (ғылыми есеп, бейнелер, қойылым)
• өздерінің мүмкіндіктерін көрсететін рольдік ойындар мен тапсырмаларды орындау (қарсылас, тапқыр, автор, сыншы, жетекші, безендіруші, бақылаушы, анықтама бюросы);

Мұндай тапсырмаларды орындай отырып,  дарынды балалар лидер – басшы, бақылаушы сыншы рольдерін алады. Мұғалім олардың таңдауларын бағыттап отырады. Рольдік ойындарға, қойылымдарға қатысу арқылы оқушыларда өзіндік бағаның қалыптасуына, өзіне деген сенімділікке, өз көзқарастары мен ойларының қалыптасуына ықпал етеді.

Оқу үрдісінде ұтымды нәтиже беретін әдіс – мәселені ізденіс әдісі. Бұл әдісті қолдану барысында:

• оқушы әрекетінде танымдық мәселемен жағдай туғызу.
• мәселедегі қарама – қайшылықты анықтау.
• мәселеден туындайтын шығармашылық тапсырмаларды құрастыру.

       Оқушылардың қабілеттерін дамытатын топтық талқы, миға шабуыл, шығармашылық жобалар сипаттағы тапсырмалар оқытылатын жалпылауға, салыстыруға, мәнді және мәнсіз белгілерін анықтауға мүмкіндік берді .

 Оқу тапсырмалары біртіндеп күрделенеді. Балалардын өздік ізденуіне арналған тапсырмалар беру маңызды. Егер оқушы қызуғушылық танытса, онда ол өзіндік ізденіс әрекетіне дайын деген сөз.

Мәселен: тапсырмаларды оқушының өзіне шешуге мүмкіндік берілуі тиіс. Қателесіп қалған жағдайда оны ерекше басып айтудың қажеті жоқ. Себебі оқушының қызығушылығы төмендеп қалуы мүмкін.

Технологияның ерекшелігі — білім дайын күйінде берілмейді. Блок, сызба құрастыру, сызба бойынша сөз құру, сөйлем құрау, шығармашылық хат, грамматикалық тапсырмаларды өзгертуге арналған (жақты ауыстыру, басқа сөзбен алмастыру, т.б) тапсырмалар оқушылардың ойлауын жетілдіреді.

Тәжірибемде ЖТБО технологиясын қолдану барысында оның төмендегідей артықшылықтарын анықтадым.

Дәстүрлі оқыту	ЖТБО
Білім беру
Қоғамдық тәжірибе негізінде сыртқы әрекеттердің әсерімен тұлғаның білімді игеру үрдісі	Оқушы тұлғасының дамуы мен өздік дамуын қамтамасыз ететін білім беру үрдісі
Оқушы
Оқушы – «саз», таза бет. Мұғалім үшін материал болып саналады.	Оқушы – «тұқым». Өзіндік даму бағдарламасы бар, мүмкіндігіне қарай дамыту
Үрдістің басты кейіпкері
Ұстаз	Оқуш
Білім беру
Оқыту + үйрету: мұғалім білімді дайын күйінде береді. Ал оқушылар білімді қабылдап, қайта жаңғыртады.	Мұғалім мен оқушының пәнді игеру барысында тұлғалық сапалары мен қабілеттерін дамытуға бағытталған мұғалім мен оқушылардың бірлескен әрекеті
Басты әрекет
Оқыту	Таным әрекеті
Даму шегі
Барлық оқушылар үшін белгіленетін меже – «стандарт»	Оқушылардың қабілеттерінің барынша дамуына мүмкіндік туғызу
Басты назар
Қоғамның қызығушылығы	Тұлғаның қызығушылығы мойындалады
Басты көз
Мұғалім, оқулық. Сондай–ақ мұғалім субъект таным бақылаушысы.	Мұғалімнің басты міндеті – білімді игеру ортасын жасау.

Тәжірибені қолдану барысында төмендегідей нәтижелік көрсеткіштерге жеттім:

1. Оқушыларымның:

• оқуға деген қызығушылығының артуы
• танымдық белсенділіктерінің артуы

2. Үлгерім 100%

      Білім сапасы  70% — қазақ тілі пәні бойынша;

      Үлгерім 100%

      Білім сапасы  78% — математика пәні бойынша.

3. Әртүрлі сайыстарға:

• қатысуға деген белсенділіктерінің артуы;
• жүлделі орындарға ие болушылар. (Халықаралық «Кенгуру» интеллектуалды марафонында Романқызы Гүлмекен, «Ақбота» интеллектуалдық марафонынан Кузембаева Тоғжан, Баткалова Салтанат және мектепішілік олимпиадаларда Шорман Мария қазақ тілінен, Орумбаева Айзат, Хомаров Шыңғыс математикадан, Ысқақова Анель дүниетанудан)

4. Тәжірибелік мақсаттардың шешілуі:

• қарым – қатынасқа үйрену;
• өзара көмек, жауапкершіліктің артуы;
• шығармашылық қабілеттерінің артуы.

Тәжірибеме байланысты төмендегідей әдістемелік құралдар (дидактикалық тапсырмаларды) жинақтадым.

2-сыныпқа арналған математикадан, қазақ тілінен деңгейлік тапсырмалар, дүниетанудан, қазақ тілінен, математикадан тест тапсырмалары, диктанттар жинағы,  математикадан таратылым тапсырмалары.