Ағылшын тіліндегі сабақтас құрмалас сөйлемнің бағыныңқы сөйлемімен шақтардың қиысу ережесі қолданылады.
Егер басыңқы сөйлемдегі етістік осы шақта немесе келер шақта тұрса, онда бағыныңқы сөйлемдегі етістік мағынасы жағынан қандай да бір шақта тұруы мүмкін және бұл жағдайда шақтардың қиысу ережесі қажет етілмейді.
Мысалы:
She says that they will go to Astana in summer. – Ол олар Астанаға жазда барады деп айтты.
She says that Alina takes English lessons. – Ол Алина ағылшын тілінен сабақ алып жүр дейді.
Шақтардың қиысу ережесі егер басыңқы сөйлемдегі етістік Past Indefinite немесе Past Continuous-та тұрса қолданылады. Бұл жағдайда бағыныңқы сөйлемде барлық осы шақтар мағынасы жағынан сол топтағы өткен шақтармен ауыстырылады, ал барлық келер шақ топтары – өткен шақтағы келер шақпен (Future-in-the-Past) ауыстырылады. Осы жағдайда бағыныңқы сөйлемде:
а) бір уақыттағы іс-әрекетті көрсету үшін Past Indefinite немесе Past Continuous:
She said that Alina took English lessons. – Ол Алина ағылшын тілінен сабақ алып жүр деді.
ә) бағыныңқы сөйлемдегі іс-әрекет басыңқы сөйлемдегі іс-әрекеттен бұрын болғанын көрсету үшін Past Perfect:
He said that they had been good friends for many years. – Ол олардың мәңгілікке жақсы достар болғанын айтты.
б) келер шақтағы іс-әрекетті көрсету үшін Future-in-the-Past қолданылады:
He said that we should learn English. – Ол біздің ағылшын тілін үйренетіндігімізді айтты.
Егер бағыныңқы сөйлемде жалпыға ақиқат жайында айтылса, онда шақтардың қиысу ережесі сақталынбайды:
Galileo proved that the Earth moves round the Sun. – Галилей жердің күнді айналатындығын дәлелдеді.
Бекіту жаттығулары
Жаттығу №1
Ағылшын және қазақ тіліндегі шақтардың қолданылуына назар аудара отырып, сөйлемдерді аударыңыз.
- When he learnt that his son always received excellent marks in all the subjects at school, he was very pleased. 2. When he learnt that his son had received an excellent mark at school, he was very pleased. 3. We did not know where our friends went every evening. 4. We did not know where our friends had gone. 5. She said that her best friend was a doctor. 6. She said that her best friend been a doctor. 7. I didn’t know that you worked at the Hermitage. 8. I didn’t know that you had worked at the Hermitage. 9. I knew that you were ill. 10. I knew that you had been ill.
Жаттығу №2
Төмендегі сөйлемдерді өткен шақта көшіріп жазыңыз. Бағыныңқы сөйлемдегі шақтарға көңіл аударыңыз.
- My uncle says he has just come back from the Caucasus. 2. He says he has spent a fortnight in the Caucasus. 3. He says it did him a lot of good. 4. He says he feels better now. 5. He says his wife and he spent most of their time on the beach. 6. He says they did a lot of sightseeing. 7. He says he has a good camera. 8. He says he took many photographs while travelling in the Caucasus. 9. He says he will come to see us next Sunday. 10. He says he will bring and show us the photographs he took during his stay in the Caucasus.
Жаттығу №3
Төмендегі сөйлемдерді өткен шақта көшіріп жазыңыз. Бағыныңқы сөйлемдегі шақтарға көңіл аударыңыз.
- I knew they (to wait) for me at the metro station and I decided to hurry. 2. I didn’t know that you already (to wind) up the clock. 3. I was afraid that the little girl (not to be) able to unlock the front door and (to go) upstairs to help her. 4. He says that he (to know) the laws of the country. 5. Sarie understood why Lanny (not to come) the previous evening. 6. She asked me whether I (to remember) the legend about a faithful lion. 7. He understood that the soldiers (to arrest) him. 8. He could not understand why people (not to want) to take water from that well. 9. I suppose they (to send) a dog after the burglar immediately. 10. He said he (to leave) tomorrow morning.