Етістік — The Verb

 

Іс-әрекет пен қимыл-сынды білдіретін сөз табы етістік деп аталады.

Ағылшын тілінде етістіктің (Finite) жіктелген және (Non-Finite) жіктелмейтін түрлері бар. Етістіктің жіктелген түріне жақтар, жекеше, көпше түрлер, шақтар, етіс формалары және рай жатады.

Мысалы: «I speak English every day — Мен күнде ағылшынша сөйлеймін» деген сөйлемде етістік 1-жақты, жекеше түр, белгісіз осы шақты, өздік етісті, ашық райды білдіреді. Бұйрық райдағы етістік те жіктеледі және сөйлемде to демеулігінсіз жасалады. Мысалы: Stand up! Go to the blackboard! Write!

Етістіктің жіктелмейтін түріне инфинитив (the Infinitive), герундий (the Gerund) және есімше (Participle I, II) жатады. Олар сөйлемде жақты, түрді, райды білдіре алмағандықтан, жеке өзі баяндауыш қызметін атқара алмайды.

Мысалы: I want to speak English. Менің ағылшынша сөйлегім келеді.

Етістіктер сөйлемдегі мағынасына және синтактикалық рөліне қарай 3- ке бөлінеді: негізгі, көмекші және модальды. Мысалы:

1. We work at school. Біз мектепте жұмыс істейміз.

To work етістігінің жеке мағынасы бар.

2. Көмекші етістіктерге: to be, to have, to do, shall, will жатады.

He is a worker. He will work tomorrow. Ол жұмысшы. Ол ертең жұмыс істейді.

3. Модальды етістіктерге (modal verbs): can, may, must және т.б. етістіктері жатады. Олар тікелей іс-әрекеттің өзін білдірмей әрекет істеушінің істелетін жұмысқа қатынасын, қабілетін, мүмкіндігін, ықтималдық қажеттігін білдіреді.

Көмекші to be (болу) етістігінің осы шақта жіктелуі

ЖЕКЕШЕ

Жақ	Болымды	Сұраулы	Болымсыз
1-ж	I am a doctor. Мен дәрігермін	Am I a doctor? Мен дәрігермін бе?	I am not a doctor. Мен дәрігер емеспін.
2-ж	You are a doctor. Сен дәрігерсің. Сіз дәрігерсіз.	Are you a doctor? Сен дәрігерсің бе? Сіз дәрігерсіз бе?	You are not a doctor. Сен дәрігер емессің. Сіз дәрігер емессіз.
3-ж	He (she) is a doctor. Ол дәрігер. It is a table. Ол үстел.	Is he (she) a doctor? Ол дәрігер ме? Is it a table? Ол үстел ме?	He (she) is not a doctor. Ол дәрігер емес. It is not a table. Ол үстел емес.

КӨПШЕ

Жақ	Болымды	Сұраулы	Болымсыз
1-ж	We are doctors. Біз дәрігерміз.	Are we doctors? Біз дәрігерміз бе?	We are not doctors. Біз дәрігер емеспіз.
2-ж	You are doctors. Сендер дәрігерсіңдер. Сіздер дәрігерсіздер.	Are you doctors? Сендер дәрігерсіңдер ме? Сіздер дәрігерсіздер ме?	You are not doctors Сендер дәрігер емессіңдер. Сіздер дәрігер емессіздер.
3-ж	They are doctors. Олар дәрігерлер.	Are they doctors? Олар дәрігерлер ме?	They are not doctors. Олар дәрігерлер емес.

 

Көмекші етістіктер

To be, to have, to do, shall, will етістіктері көмекші етістіктер деп аталады, өйткені олардың көмегімен етістіктің көптеген күрделі формалары жасалады.

Олар ағылшын етістіктерін шақтарға байланысты жіктеуде маңызды рөл атқарады. Көмекші етістіктер жеке өзі қолданылмайды және мағынасы жоқ.

To be, to have, to do, shall (should), will (would) етістіктері кейбір кездерде модальдық мағынаны білдіреді.

To be, to have, to do етістіктері сонымен қатар мағыналық етістік ретінде де қолданылады: to be – болу, to have – бар болу, to do – істеу.

 

To be етістігінің қолданылуы:

 

1. Көмекші етістік ретінде.	He is reading a book.	Ол кітап оқып отыр.
2. Сөз бен сөзді байланыстырушы ретінде.	This room is good.	Бұл бөлме жақсы.
3. Мағыналық етістік ретінде, «болу» мағынасында.	He is at home.	Ол үйде.
4. Бір нәрсені істеу міндеттілігі ретінде	We are to meet at noon.	Біз түсте кездесуіміз керек.

Present Indefinite – те to be  етістігі басқа етістіктерге қарағанда формалары әр жақта әр түрлі: I am, he (she, it) is, we (you, they) are.

Past Indefinite – те to be етістігі жекеше және көпше түрде формалары әр түрлі: I (he, she, it) was, we (you, they) were.

 

To be етістігінің жіктелу кестесі

Present
Indefinite	Continuous			Perfect
I am … He (she, it) is … We are … You are … They are …	I am being … He (she, it) is being … We are being … You are being … They are being …			I have been … He (she, it) has been … We have been … You have been … They have been …
Am I …?	Am I being…?			Have I been…?
I am not…	I am not being…			I have not been…
Past
Indefinite	Continuous			Perfect
I was … He (she, it) was… We were… You were… They were…	I was being… He (she, it) was being… We were being… You were being… They were being…			I had been… He (she, it) had been… We had been… You had been… They had been…
Was I…?	Was I being…?			Had I been…?
I was not…	I was not being…			I had not been…
Future
Indefinite	Continuous		Perfect
I shall be… He (she, it) will be… We shall be… You will be… They will be…			I shall have been… He (she, it) will have been… We will have been… You will have been… They will have been…
Shall I be …?			Shall I have Been…?
I shall not be…			I shall not have been…
Future in the Past
Indefinite	Continuous	Perfect
I should be… He (she, it) would be… We should be… You should be… They should be…		I should  have been… He (she, it) would have been… We would have been… You would have been… They would have been…
I should not be…		I should not have been…

 

to have етістігі

1. Көмекші етістік ретінде:

He has returned to Moscow. – Ол Москваға қайтып келді.

2. Мағыналық етістік ретінде, «бар болу» мағынасында:

He has a sister. – Оның әпкесі бар.

3. Зат есімдермен тіркесіп:

I usually have dinner at home. – Мен әдетте түскі асты үйде ішемін.

4. Бір нәрсені істеу міндеттілігін көрсету үшін:

I have to go to the library. – Менің кітапханаға баруым керек.

5. to have + зат есім н/е есімдік + Past Participle құрылымымен:

I had the letters posted yesterday. – Мен хаттарды кеше жібердім.

6. to have + зат есім н/е есімдік + Инфинитив құрылымымен:

I have something to tell you. – Мен сізге бір нәрсе айтқым келіп тұр.

Present Indefinite –те to have етістігі 1-інші және 3- інші жақта жекеше түде формалары әр түрлі: I have, he (she, it) has. Көпше түрде бәріне бірдей: we (you, they) have. Көмекші етістік ретінде to have Perfect шақтарын жасау үшін өткен шақтағы есімшемен (Participle II) тіркесіп қолданылады. I have read this book. – Мен бұл кітапты оқыдым.

 

 

 

 

To have етістігінің жіктелу кестесі

Present
Indefinite	Continuous	Perfect
I have He (she, it) has We have You have They have	I am having He (she, it) is having We are having You are having They are having	I have had He (she, it) has had We have had You have had They have had
Have I?	Am I having?	Have I had?
I have not	I am not having	I have not had
Past
Indefinite	Continuous	Perfect
I had He (she, it)  had We had You had They had	I was having He (she, it) was having We were having You were having They were having	I had had He (she, it)  had had We had had You had had They had had
Had I?	Was I having?	Had I had?
I had not	I was not having	I had not had
Future
Indefinite	Continuous	Perfect
I shall have He (she, it) will have We shall have You will have They will have	I shall be having He (she, it) will be having We shall be having You will be having They will be having	I shall have had He (she, it) will have had We will have had You will have had They will have had
Shall I have?	Shall I be having?	Shall I have had?
I shall not have	I shall not be having	I shall not have had
Future in the Past
Indefinite	Continuous	Perfect
I should have He (she, it) would have We should have You would have They would have	I should be having He (she, it) would be having We should be having You would be having They would be having	I should have had He (she, it) would have had We would have had You would have had They would have had
I should not be	I should not be having	I should not have had

 

 

To be, to have етістіктерінің келер шақта жіктелуі

to be
Future
Indefinite	Continuous	Perfect
I shall be He (she, it) will be We shall be You will be They will be		I shall have been He (she, it) will have been We will have been You will have been They will have been
Shall I be?		Shall Ihave been?
I shall not be		I shall not have been
Future in the Past
Indefinite	Continuous	Perfect
I should be He (she, it) would be We should be You would be They would be		I should have been He (she, it) would have been We would have been You would have been They would have been
I should not be		I should not have been
to have
Future
Indefinite	Continuous	Perfect
I shall have He (she, it) will have We shall have You will have They will have	I shall be having He (she, it) will be having We shall be having You will be having They will be having	I shall have had He (she, it) will have had We will have had You will have had They will have had
Shall I have?	Shall I be having?	Shall I have had?
I shall not have	I shall not be having	I shall not have had
Future in the Past
Indefinite	Continuous	Perfect
I should have He (she, it) would have We should have You would have They would have	I should be having He (she, it) would be having We should be having You would be having They would be having	I should have had He (she, it) would have had We would have had You would have had They would have had
I should not be	I should not be having	I should not have had

To be, to have етістіктерінің өткен шақта жіктелуі

to be
Past
Indefinite	Continuous	Perfect
I was He (she, it) was We were You were They were	I was being He (she, it) was being We were being You were being They were being	I had been He (she, it) had been We had been You had been They had been
Was I?	Was I being?	Had I been?
I was not	I was not being	I had not been
to have
Past
Indefinite	Continuous	Perfect
I had He (she, it) had We had You had They had	I was having He (she, it) was having We were having You were having They were having	I had had He (she, it)  had had We had had You had had They had had
Had I?	Was I having?	Had I had?
I had not	I was not having	I had not had

 

 

 

to do етістігі

Қолданылуы:

1.Көмекші етістік ретінде:
а) күрделі етістік формаларын жасау үшін	Do you speak English? He doesn’t learn French. Don’t go there.	Ағылшын тілінде сөйлейсіз бе? Ол француз тілін оқымайды. Онда бармаңыз.
б) іс-әрекеттің маңыздылығын көрсету үшін	But I do know him. Do come tonight.	Бірақ мен оны білемін ғой. Бүгін кешке келіңіз.
2. Мағыналық етістік ретінде, «істеу» мағынасында.	He will do his work in the evening.	Ол сөз жұмысын кешке істейді.

 

To do етістігі көмекші етістік ретінде қолданылады:

1. Present және Past Indefinite сұраулы және болымсыз формаларын жасау үшін:

Did yo see him? – Сен оны кеше көрдің бе? 

He doesn’t work here. – Ол мұнда жұмыс істемейді.

2. Бұйрық райдың болымсыз түрін жасау үшін:

Don’t go there. – Онда бармаңыз.

Don’t open the window. – Терезені ашпаңыз.

3. Present жєне Past Indefinite – те тұрған іс-әрекеттің маңыздылығын көрсету үшін:

I am sorry you don’t know my brother. – Сіздің менің ағамды білмегеніңіз өкінішті-ақ.

 

shall етістігі

 

shall етістігі келер шақ формаларын жасау үшін қолданылады және кейбір кездерде модальдық мағынада да қолданылады.

Қолданылуы:

1. Келер шақты білдіру үшін:
а) 1 – інші жақпен	I shall have no English lesson tomorrow.	Менде ертең ағылшын тілі болмайды.
б) 2, 3 жақтармен бұйрық, уәде, қорқыту, сақтандыру ретінде	You shall have the books tomorrow.	Сіздер ертең кітап аласыздар.
в) 2-інші жақпен сұрақтарда	Shall you be eighteen or nineteen tomorrow?	Сіз ертең 18 әлде 19 жасқа толасыз ба?
2.1 және 3 жақтармен сұрақтарда бұйрық алу мағынасында:
	Shall I read? Where shall he wait for you?	Оқиын ба? Ол сізді қайда күтсін?

 

 

will етістігі

will етістігі shall етістігі сияқты келер шақ формаларын жасау үшін қолданылады және кейбір кездерде модальдық мағынанда да қолданылады:

Қолданылуы:

1. Келер шақты білдіру үшін:
а) 2 және 3 жақтармен жекеше және көпше түрде	He will be free tomorrow?	Ол ертең бос болады.
б) 1 және жақпен тілек – талап ету ретінде	I will go there with pleasure.	Мен онда сүйсіне барамын.
2. Өтініш ету үшін:	Will you open the window?	Терезені ашыңызшы.

 

Бекіту жаттығулары

 

Жаттығу №1

1. Сіздің әңгімешіңіз Англиядан келген қонақ деп елестетіңіз. Төменде онымен әңгімелесуге бірнеше сұрақтың үлгісі берілген:
2. Where are you from? 2. Are you a student or a worker? 3. What is your name? 4. Are you in Russia as a tourist or an expert? 5. Is it your first visit to Russia? 6. Were you in Russia last year? 7. Where were you yesterday? 8. Are you busy now? 9. When will you be in the hotel tomorrow? 10. When will you be free?
3. Досыңыздан сұраңыз:
4. Ол студент пе екен? 2. Жасы қаншада? 3. Ол немен айналысады? 4. Ол кеше институтта болды ма? 5. Кітапханада қашан болды? 6. Әдебиеттен лекцияда сейсенбі күні болды ма? 7.Сенбі күні үйде болды ма? 8. Жексенбі күні кинода болды ма? 9. Ол дерекеті фильм болды ма? 10. Фильм қызықты болды ма? 11. Ол ертең институтқа барады ма? 12. Жексенбі күні оның әпкесі үйде болады ма?

 

Жаттығу №2

to be етістігін қажетті формаға қойыңыз.

Hello! I (1) ____ a boy. My name (2) ____ Frank. I (3) ___ a pupil of the 4th form. I like animals. I have got two pets. They (4) ____ a cat and a dog. The cat’s name (5) ____ Pussy and the dog’s name (6) ____ Spot. They (7) _____ funny, because they (8) ____ a kitten and a puppy. They like playing together. Pussy (9) ___ white and Spot (10) ___ black. Their tails (11) ___ long. The cat’s tail (12) ___ bushy and the dog’s one (13) ___ not. I love my pets very much.

And what about you? What (14) ___ your name? How old (15) ___ you? Have you got any pets? If you have, what (16) ___ they?

Write soon! Best wishes, Frank.

Жаттығу №3

To be етістігін Present Indefinite-ке қойыңыз:

1. She___ a doctor.
2. My friend___ not a scientist, he__ a journalist.
3. My brother___ a financial manager. He___ at work.
4. ___your friend a doctor? — Yes, she___.
5. ___you at home? — No, I___ not at home, I and my husband___ at work.
6. My brother___ a financial manager. He___ at work.
7. ___she a doctor? — Yes, she ___
8. ___your sister an artist? No, she ___ not an artist, she ___a teacher.
9. ___your brother at work? — Yes, he___.
10. ___your sister at work? — No, she___ at school.
11. My___ mother___ at work.
12. ___this her painting? • Yes, it___.
13. She___ an artist.
14. This___ my car.
15. My friend ___a designer.
16. I ___ at work.

Жаттығу №4

To be етістігін Present Indefinite-ке қойып ағылшын тіліне аударыңыз:

1. Ол студент. Ол университетте.
2. Менің досым суретші. Ол дәрігер емес.
3. Олар колледжде оқиды. Олар студенттер.
4. Мен инженермін.
5. Бұл жақсы шаңсорғыш.
6. Оқушылар мектепте.
7. Есік ақ. Ол жабық.
8. Олардың көліктері жаңа.
9. Менің әкем ұшқыш. Оның ұшағы үлкен.
10. Оның әпкесі медбике. Ол дәрігер емес. Ол өз жұмысын жақсы көреді.
11. Біз үйде жұмыс істейміз.