Омонимдер

Көп магыналы сәздер мен омонимдсрдіц сыртқы формасы жағынан бір-біріне ұқсастығы бар. Сөздердің дыбыстық құры- лымы жагыиан бұлар нақ бірдей дсугс болады. Омонимдер мен көп мағыналы сөздердің бір-бірінен өзгешелігі тұр-тұрпатын да емес, магынасында жатыр. Көп мағыналы сөздердің екі, я одан да көп мағынасы болады. Бірақ бұлар әр сөз табына емес, гана сөз табына катысты. Сондықтан да көп мағыналы сөздердің бір нсгізден ишққандыгын магыналардыц өзара жақындығынан, ұксасгыгынан бірден таньш білуге болады.

Мәселен, май да тас, майда ұн дегендердсн ұсақ, уақ дегенді ұқсак, майда шөп, майда сөз дегендерден жұмсақ, биязы дегенді түсінеміз. Ал мінезі майда дсгеннен сыпайы, кішіпсйіл дегенді аңгарамыз. Бұл мағыналар бір гана сөз табына қатысты болып, бір негізден  тарағандығы ап-айкын білініп тұр. Бір. сөздің әлдененеше мағынасы тіліміздсгі ауыспалы магына тудырудын бсліілі бір тәсілі (метафора) аркылы жасалгандығын бұлжытпай танмыз.

Омонимдер біркелкі дыбысталып, антылатын, бірақ ұғымы әр баска баска сөздер тобын білдіреді^Бұлардың білдіретін ұғымы бір сөз табына да, әр сөз табына да дара-дара болып бөлініп жарылып тұра береді Қейбір омонимдердіц түп-төркіні жағынан бслгілі бір байланысы болганымен, мағына жағынан бір-біріне соншалықгы алшақ екендігі аңғарылады. Мысал Ара I. Ағаш кееетін жұқа темірден жасалған құрал. Ара II. Гүл шырынынан бал жиятын қанатты насеком. Ара IIIЕкі орта, аралық. Ана IТуған шсше. Ана IIСілтеу есімдігі. Айі I. Діни мейрам. Айт IIСөзбен ой-пікірін білдіру, сөйлеу, деу. Айт III Итті айтақтап қосу үшін айтылатын одағай.

Сонда омоним дсгсніміз түрлі себсптермен, дыбысталуы бір- дей, бірақ мағыналары басқа-басқа сөздер болын шығады. Көп мағыналы сөздер омоиимніц барлық түрімен емес, бір ғана тү-рімен тығыз байланысты. Тілдің даму барысында сөздің мағы-сында турлі-турлі өзгсрістср болып жатады. Сөз  семантикалық жақтан үздіксіз дами келе, мағыналық шеңберін сонша-кеңейтіп, әр мағына бір-бірінен өзара алшақтай бастайды.Бара-бара ондай мағыналардың бір негізден шыққандығы мүлдем ұмытылып, тұлгасы бірдей, бірақ мағынасы үйлеспейтін омоним сөздер сиякты дербсс өмір сүре береді. Міне, осындай шығу тегі, жасалу ‘тұрғысынан полисемия құбылысымен бслгілі бір байланысы бар омоннмдер гана көп магыналы сөздсрмен өзара .ұштасып, бір-бірімсн ажыратып бөлуге келгенде қиындық тудырады. Мәселсн, малдың көктемде кырқылатын (не түсетін) жүнін қазақ жабагы дейді. Сонымен қатар алты айдан асып,қысқа ілікксн құлынды да жабагы деп атағал. Осылардың шығу іздесек, сөз жоқ, белгілі бір ұқсастықты табуға болады.Алайда мүндан байланыс қазіргі кезде әбден қашықтап жогалған, ұмьпылған. Бұлардыц бір негізден таралғандығы жай көзге казір байқалмайды да. Сондықтан мұндай сөздерді көп мағыналы сәздер тобынан шығарып, омонимдер тобына қосу тілде тәжірибсге айналған. Тіл білімінде полисемантизмді омонимдерден ажыратудыц бірден-бір жолы дсп мағыналық байланыстың сақталуы мен сакталмауы негізгі тірек болып саналады. Егер мағыналардың арасында семантнкалық байланыс тақа үзілмсй, қалай да сезіліп тұрса, онда мұндай мағыналар бір сөздің әр түрлі магынасы рстінде қаралып, көп магьшалы сөз деп тапылады. Ал егер магыналардың арасындагы семантнкалык банланыс біржола үзіліп, әр мағына өзіншс дараланып, бір-бірінен ажыраған болса, ондай сөздср омонимдес сөздер деп қаралады. Әдетте, бір адамның омоним дсп таныған жске бір сөз екінші біреугс омоинм болип көрінбейді де, іс жүзіне келгендс әр түрліп талас пікірлср туып жатады. Сөздің мағынасына қарап,, бір-де омоним немесе бірде көп магыналы сөз дсн танудыц өзі кейбір күрдслі сөздің бірдс бөлек, бірдс бірге жазылғаны сияқты шартты ұғым. Қааак тілінің турлі сөздіктеріидс болоын, сонымен қатар кейбір зерттсушілсрдіц еңбегінде дс ай деген сөзге келгенде бірде омоним, бірдс4 көп магыпалы сөз ретінде қаралып, түрлі тусіндіріліп кследі. Демек, бұл сөздің мағыналары әлі күнге тиянақталмағандығың байкатады

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *