Дәрістің мақсаты: Француз романтизмінің ірі тұлғасы Виктор Гюгоның шығармашылық мұрасымен таныстыру.
Тірек сөздер: собор, ода, Кромвель, монифест, Марсельеза, классицизм
Дәрістің жоспары:
1. В.Гюгоның өмірі мен шығармашылығына шолу.
2. Гюго — ақын, драматург, прозашы.
3. Француз поэзиясының жаңашылы, жаңа пішіндерді табушы.
4. «Париждік әулие ана шіркеуі» туындысындағы әлеуметтік тақырып.
5. «Шеттетілгендер» романындағы тарихи кеңдік, халық өмірінің панорамасы.
6. Ақынның «Қаһарлы жыр» жинағы.
7. В.Гюгоның француз әдебиетіндегі орны.
Виктор Гюго – француз елінің ірі романтигі, француз романтизмінің негізін салушы. Ол романтикалық роман жазуда поэзияға романтикалық театрлардың дамуына көп үлесін тигізді.
Виктор Мари Гюго Безансон қаласында 1802 жылдың 26-ақпанында дүниеге келген. Столярлық цех маманының отбасында туған Гюгоның әкесі Наполеонның генерал атағына ие болады. Жазушының анасы Напалеонды жек көрді. Мадрид қаласында Гюгоның әкесі губернаторлық қызметін атқарып жүрген кезінде, ата-анасы ажырасып кетеді. Гюгоның анасы балаларын алып Парижге кетіп қалады. Анасы Гюгоның шығармашылығына көп әсерін тигізді. Ол өзінің алғашқы шығармаларында Бурбановтарды мадақтап, Напалеонды жамандап жазады. Оған классицистік және романтика-лық шығармалар жақын болды. Гюго 14 жасында жазған күнделігінде «Мен Шатабрион болғым келеді, әйтпесе ешкім болғым келеді» деп жазған.
Шығармашылығының бірінші ширегі (1820-1850) француз поэзиясы реформасындағы үлесі. Алғашқы өлеңдері 1812-1819 жылдары шықты. Гюго одағы көп көңіл бөледі, онда ол метафора мен теңеуді кең көлемді қолдана білген. Бұл одаларда корольдық Бурбанов династиясының атағын шығарады.
1820 жылы Гюго Ломартинаның «Поэтическая раздуия» өлеңдері жинағымен танысады. Ломартина мен Шатабрианның ықпалымен романтизм жанрына көшеді. Бұндай өзгеріс Гюгоның ең алғашқы шығармаларында байқалады. 1822 жылы жазған одаларына балладаларды да қосты. Осы жинақ кітабының алғы сөзінде, «Ода мен баллада» жанрларын қалай түсінетіндігі туралы жазады. Оданың классикалық жанрында, ода мен романтикалық поэзияның арасындағы ұқсастықты көрсетеді. Егер одада композицияны анықтайтынжәне сюжет өзгерістеріне байланысты ой қозғалысы берілетін болса, егер де антикалық емес, хритиандық образдарды қолданса, онда «ода да, драмаға деген қызығушылық сияқты тартымдылыққа ие болар еді». Ал баллада болса, романтикалық жанр. «Бұл жазушының ой-қиялы әсем суреттеулер, өмірден алынған әңгімелер мен оқиғалар, аңыздар, елдің салт-дәстүрі, жоғары күшке сенімділік». «Буонапарте» шумақтарын драмалық оданың үлгісі ретінде қарастыруға болады. Ол француз императоры қайтыс болуына байланысты жазылды. Бұнда Напалеонның тағдыры туралы жазылған. Оның европалық тақты орнататыны және ол қайтыс болғаннан кейін, халық еркін демалатын болды деп жазылған. Бұл балладаның үлгісі ретінде. «Турнир короля Ионна» жолдарын алуға болады. Гюго орта ғасырдағы өлеңдерге сүйенеді. Жауынгер сол кездегі рыцарлар кездесуіне Парижге асығады. Кездесу уақытша өмірлік емес, Мейрам біткен соң артқа қайту керек. Бұл өлең жолдаырнда орта ғасырлық өмір сипатталады.
Гюгоның «Восточное» шығармашылық жинағында поэзиядағы реформа өте айқын байқалады.
Мысалы «Джинни» өлеңі классицизм талаптарын бұзып, Гюго жолдарының өлшемі мен ұзындығын реттейді.
Гюгоның 20 жылдағы «Восточное» жинағында жандырған фрацуз поэзиясының маңызы неде? Мұнда ол Ламартинаға қарағанда шығрамада өте ширақ кейіпкерді алып көрсетеді. Бұндағы кейіпкерлер адамға қатысы жоқ, қозғалысқа толы объективті өмірде өмір сүреді. Ал «Мезепа» өлеңінде атты адам шауып келеді, оның жан-жағында жел соққан, ағаштар шайқалады, мұнаралар, таулар Гюго табиғаттың динамикалық образдарын жақсы көреді: теңіз, бұлттар, найзағай, өрт («Небесный огонь») ламартинадағыдай кейіпкермен әлем қатынасы емес, табиғат трагедиясының қатыгез бұлағы, әлем бүлікпейтін бүліктер деген әлемде барлығы рационалды емес, хаос (бейбірекетсіздік) табиғат заңдылықтарды жеңеді, жақсылықпен қатар жамандық өмір сүреді деген Гюго реформасында рационалды өлең классицизсін адам сезімі тіліне алмастыруды талап еткен. Гюго антикалық мифологиядан сөздерді ұлдануға қарсылық етіп, барлық өзінің сөз қолданудан демократиясын пайдаланады. «Ода мен балладада» алғы сөзінде, ақында тек қана бір үлгі табиғат болуы керек, ал бастаушысы – шындық болуы керек). Гюго поэтикалық сөздігін ұлғайтты, оған техникалық терминдерді, архаизмдарды, диалектілерді тағы басқаларды қосты.
Ақын өлең құрылысын да қарастырады. Классицистік александрлық өлеңінде алтыншы сөзден кейін цензура келеді. Ол айтылып жатқн ойды бөледі. Сонымен қатар ақын тасымалдауды енгізеді. Ондай тасымалдау классицизм ережелеріне қарама-қайшы. Егер классицист бір ойды бір жолға жазу керек болса, Гюго оны еркін келесі жолға көшіріп отырды. Гюго жеткілікті классикалық рифманы бай рифмаға ауыстырды (онда тек қана дауыссыздар емес, оның алдында келетін ауыстылар да үйлеседі).
1830 жылы романтизмді дұрыс анықтау жолдарын жазады: Ол «әдебиеттегі либерализм», «Әдеби бостандық саясат бостандығының баласы» сияқты деп айтады («О госпадине Довале» мақаласында)
Гюго романтизм теоротигі. Ол өз өмірі барысында романтизм теориясын қалыптастыруға көңіл бөледі. Ол өзінің алғашқы еңбектерінде-ақ суреткерлердің бостандығы туралы айтады. Соңғылардың ішіндегі Гюгоның 1864 жылғы «Вильям Шекспир» шығармасында да маңызы бар. Бірақ француз романтизмінің нағыз үлгісі болып («Предисловие к Крорвелю») табылады. Ол шығарманы трагедия жанрында емес, тарихи романтикалық драма ретінде жазды. «Кромвель» драмасы ХҮІІ ғасырдағы Англия буржуазиялық революциясы туралы айтады. Оның Кромвель көшбасшысы мықты жеке тұлға ретінде сипатталады. Бірақ басқа кейіпкерлерге қарағанда Кромвель ханды жеңген соң, революцияны тастап монарх болады. «Предисловие» романтиканың жеңіне көп әсерін тигізеді. Бұл романтикалық қозғалыстың толық бағытты бағдарламасы болды.
«Кромвелюге» алғыс сөзі Гюгоның қоғам тарихы мен әдебиеті туралы түсінігімен баталады. Ақын адамзат өзінің дамуында үш дәуірді басынан өтірді. Алғашқы дәуірде адамзат құдай жаратқандай табиғатқа таңданумен оған арнап гимн шығарған. Сондықтан әдебиет лирикадан басталады, оның шыңы – библия. Ескі дәуір оқиғалары (соғыс, мемлекеттің құрылуы және құлауы) тарихты қалыптастырған-дықтан дәуірлік поэзияда көрінеді. Оның шыңы Гомер. Гюго ескі гректің театрдың да дәуірлік екенін байқайды. «Трагедия тек эпопеяны қайталайды» Үшінші дәуір жас және ақылы толмаған кейінгі адамзаттың кәрілік дәуірі.