Негізге алынатын стандарт –белгілі-бір салаға арналған жалпы және жетекшілік жағдайларды қамтитын нормативтік құжат. Әдетте, ол стандарт ретінде немесе әдістемелік құжат ретінде қолданылады. Бұл стандарт негізінде басқа да стандарттар дайындалуы мүмкін. Негізге алынатын стандарт ретінде: Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттау жүйесінің «ҚР СТ 1.0-2006. Негізгі ережелер» стандартын келтіруге болады.
Терминологиялық стандарт– терминдердің анықтамасы мен оларды қолдану мысалдарын қамтитын нормативтік құжат.
Өнімнің, қызметтің, үрдістің бақылау әдістеріне арналған стандарт– өнімге, қызметке, үрдіске қатысты әрекеттерді (мысалы, тексеру үшін үлгілерді таңдау) және әртүрлі бақылау әдістерінің процедураларын, ережелерін, әдістерін орнататын нормативтік құжат.
Өнімге арналған стандарт– өнімнің тағайындалуына сәйкестілігін қамтамасыз ететін өнім талаптарын қамтитын нормативтік құжат. Бұл стандарт толық немесе толық емес болуы мүмкін. Өнімге арналған толық стандарт сынауды жүргізудің реттілігін, сынау үшін үлгілерді таңдау ережелерін және т.с.с мәліметтерді бекітеді. Өнімге арналған толық емес стандарт өнім талаптарының бөлігін (мысалы, тек жеткізу ережелеріне талаптар және т.б) қамтиды.
Үрдіске (қызметке) арналған стандарт – қызметке (мысалы, білім, банк қызметтерін көрсету, автотранспорт және т.с.с салаларда қызметтердің көрсетілуі) немесе үрдіске (мысалы, өндіріс технологиясына) сәйкес талаптарды қамтитын нормативтік құжаттар болады.
Үйлесімділікке арналған стандарт– бұйым мен оның жеке бөлімдеріне талаптар қоятын нормативтік құжат. Стандарттың бұл түрі толық жүйеге де дайындалуы мүмкін (мысалы, ауаны тазалау, дабыл жүйесіне және т.б).
Ашық мағыналы стандарт– келісімшарттық қатынастарда нақтыланатын сипаттамалар тізімінен тұратын нормативтік құжат (себебі кейбір жағдайларда талаптар жеткізіп берушілермен, ал басқа жағдайларда тұтынушылармен анықталады).
Әдістемелік жағдайлар – нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкестілікке қол жеткізуге болатын операциялар мен үрдістерді жүргізу тәсілдерін, әдістерін қамтитын нормативтік құжат.
Сипаттау ережелері– құрылымның, шикізат материалдарының құрамының, бұйым бөліктері мен бөлшектердің өлшемдерінің сипаттамаларынан тұратын нормативтік құжат.
Қазақстанның стандарттау жүйесі халықаралық ережелер мен нормаларға, стандарттаудың практикаларына және халықаралық тәжірибелерге барынша сүйенеді.
Қазақстанда ҚР “Техникалық реттеу туралы” заңымен бекітілген стандарттау бойынша нормативтік құжаттарға:
1. ҚР СТ – Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары;
2. Техникалық – экономикалық ақпараттардың мемлекеттік жіктегіштері — ТЭА МЖ;
3. ТМД елдерінің мемлекетаралық стандарттары – ГОСТ (бұл негізінен әлі күнге дейін қолданылып келе жатқан бұрынғы КСРО стандарттары, егер олар Қазақстан Республикасының заңына және техника мен ғылымның дамуына қайшы келмесе қолданылады);
4. Құқықтық нормаларға сай қолданылатын халықаралық, өңірлік, ұлттық стандарттар, техникалық-экономикалық ақпараттардың жіктегіштері, техникалық шарттар, ережелер, нормалар және стандарттау бойынша ұсыныстар;
5. Стандарттау бойынша ұсыныстар;
6. Бірлестік стандарттары, оның ішінде өнеркәсіп стандарттары (фирмалық стандарттар, бұл термин қазіргі уақытта қолданылмайды), ғылыми-техникалық, инженерлік және басқа да қоғамдық қауымдастықтардың стандарттары кіреді.
Мемлекеттік стандарттар қажеттіліктердің Республикалық сипатынан тұратын, өнімге, жұмысқа және қызметке қойылатын талаптарды қамтиды. Бұл стандарттарды Қазақстанның Мемстандарты қабылдайды. Мемлекеттік стандарттар міндетті және ұсынылатын талаптардан тұрады. Стандарттардың міндетті талаптары уақыт өте келе техникалық регламетке өтетін болады.
Міндетті талаптарға:
— өнімнің, қызметтің, үрдістің адам өмірі мен денсаулығына, қоршаған ортаға, мүліктерге қауіпсіздігі және де өндірістік қауіпсіздік пен тазалық нормалары;
— техникалық және ақпараттық сәйкестілік пен бұйымдардың өзараауыстырымдылығы;
— бақылау әдістері мен таңбалаудың бірыңғайлығы жатады.
Ұсынылатын талаптарға:
— өнім мен оны бақылау әдістерінің негізгі тұтынушылық сипаттамалары;
— өнімді қаптауға, сақтауға, тасымалдауға және жоюға қойылатын талаптар;
— эксплуатация мен өндіруге қатысты нормалар мен ережелер;
— техникалық құжаттамаларды рәсімдеу ережелері кіреді.
Ұйым стандарттары өндіріс ішінде қолдану үшін кәсіпорынның өзінде дайындалады және қолданылады.
Бұл стандарттар:
— ұйымның құрама бөліктерінің қызметін;
— өндірісті басқаруды;
— шығарылып жатқан өнім сапасын;
— өнімді өндіру үрдісінің жалпы технологиялық нормаларын, регламенттейді.
Қоғамдық қауымдастықтардың стандарты (ғылыми техникалық қауымдастық, инженерлік қауымдастық және т.б.) тек жаңа өнімдерге, үрдістерге, қызметтерге, жаңа сынау әдістеріне, дәстүрлік емес технологияларға және өндірісті басқару әдістеріне дайындалады.
Нормативті құжатты қолдануда негізгі:
— өзіндік сәйкес салада тікелей қолдану;
— оны басқа нормативтік құжатқа енгізу сияқты екі әдіс ұсынылады.