Археологиялық қазба жұмысын ұйымдастыру
1. Қазба жұмысын жоспарлау
2. Қазба жұмыстарының негізгі ережелері.
Қазіргі заманғы археологиялық экспедиция жетекшісінің бойында көптеген қасиеттер болуы тиіс. Экспедиция жетекшісі есепші әрі саясаткер, дәрігер және механик, тұлғаны басқару менеджері қызметтерін атқара білуі тиіс. Жоба жетекшісі мәдени ресурстарды басқару саласындағы құқықтық-юрисдикциялық біліммен қарулануы қажет. Ірі қазба жұмыстарында жоба жетекшісі тікелей белсенді еңбекке араласпаса да, экспедицияны материалдық-техникалық ресурстармен қамтамасыз ету мәселесі туындауы мүмкін. Оның жетекшілігімен ескерткіш ісін басқарушы, суретші-фотографтар тобы және арнайы мамандар жұмыс жасайды. Сонымен бірге далалық қазба жұмыстары бойынша арнайы мамандар болуы міндетті.
Қазіргі заманғы археологияда қазба жұмыстарына қатысты жобада археологтардан, биолог, геолог, зоолог т.б. мамандардан тұратын көпқұрамды топтың өзара байланысты таза зерттеушілік жұмыстарын талап етеді. Адам мәдениеті мен экожүйе арасындағы қарым-қатынасын зерттеу мәселесінде топтық жұмыс пайдалы әрі өте қажет. Көп құрамды зерттеу тобы интеграциялық жобаға негізделеді, онда мамандар тобы бір-бірімен тығыз байланыста болып, барлық мамандар ұсынған мәліметтер талқыланып, жүйеленді. Көпқұрамды топ ескерткіштің әрқырынан бағалануына әсер етеді.
Қазіргі кезде көптеген қазба жұмыстары салыстырмалы түрде үлкен емес. Әдетте бұл студенттер тобы не бір-екі көмекшісі бар жолдамалы жұмысшыларды басқаратын жетекшіден тұрады. Жетекші экспедицияның басқару және зерттеу жұмыстарының басшысы болып қана қоймай, траншея қазу жұмысын жеке қадағалайды. Сонымен бірге омырылғыш сипаттағы жерлеу орындарымен немесе қиын объектілермен жұмыс жасайды және де қазба жұмысының күнделігін, табылған затты журналға тіркеу жұмысын атқаруға міндетті. Артефактыны сақтаумен және маркировкалаумен, лаораторияға тасымалдауды жүзеге асыруы тиіс.
Қазушы жұмысына тиіс қарым-қабілет әртүрлі. Маманның кәсіби даярлығы қазба жұмысының әдістемесін меңгеру, ескерткішті зерттеу процесінде шыңдалады. Жақсы ұйымдастырылған, студенттік қазбаға ыңғайластырылуы, достық қарым-қатынас – археологияның ең құнды ерекшелігі болып табылады.
Қазба жұмысын жоспарлау.Қазба жұмысы археологиялық ескерткішті зерттеудің шешуші сәті болып табылады. Қазба жұмысы негізінде өзге жолмен алынуы мүмкін емес мәліметтерге қол жетеді. Археологиялық ескерткіштің қазба қабаты өзіндік құжат болып табылады.
Қазба жұмысы – қирату, бүлдіру процесі екендігін ұмытпау қажет. Қазба жұмысы негізінде археологиялық қабат бүлінеді, оның құрамы араласып кетеді. Археологияның жаратылыстану және тарих ғылымдарынан басты айырмашылығы осы оқымысты тәжірибе жүргізеді, тарихшы архивтегі материал арқылы тарихи оқиғаны қайта жаңғыртады. Қазба жұмысынан кейін тек қана траншея арқылы табылған ескерткіштің бір бөлігі, фотосуреттер, қазба жұмысы ескертпелері қалады. Сондықтан дәл тіркеу және бақылау археолог жұмысының өмірлік маңызды ұстанымы ғана емес, бұл жағдай археологиялық ақпарат архивы негізін қалайды. Археологиялық ескерткіштер қайта қалпына келмейтін ресурстар қатарына жатады. Сондықтан мақсатсыз, бағытсыз қазба жұмысы нәтижесіз. Кез-келген қазба жұмысы нақты мәселені шешетін зерттеу жобасына негізделуі тиіс.
Археологиялық қазба жұмысы әрдайым шығармашылық ойлауды қажет ететін процесс. Археологиялық қазба жұмысының жалпы әдістемесі бар, сондықтан ескерткішке және қазба жұмысының кезеңдеріне байланысты таңдалады. Қазба жұмыстары кейде келіссөз процестерімен ұласады, онда археолог және әлеуметтік не коммерциялық топтармен компромистік келісім жасалады. Қазба жұмысының барлық кезеңдерімен жағдайларын есепке алатын арнайы жобалар қажет. Мәселен, Англиядағы Дейнбюри қыратындағы қазба жұмысы көптеген жылдарға созылды және оның жобасы үнемі өзгертіліп тұрды.
Қазба жұмыстарының бағасы қымбат, сондықтан мәселелік – нысаналы қазба жұмыстары жүргізіледі. Лабораториялық жұмыстар зерттеу жұмысының құрамдас бөлігі. Табылған зеттар және жоспар – жоба зерттеуші стратегиясының негізі, олар болашақ далалық жұмыстар жоспарына әсерін тигізеді және зерттеу мақсатын қайта бағалаудың тұрақты негізі. Нақты, дәлдікпен жоспарлаудың қажеттілігі археологиядағы экологиялық зерттеулерде анық байқалады, онда археологтар адам мәдениетінің табиғи жүйелерде өзгеруін анықтағысы келеді. Көптеген жағдайларда зерттеу жобасы бизнес-жоспарды еске түсіреді. Бұл зерттеудің жалпы бағдарламасы Иллинойстегі Костер ескерткішінің қазба жұмысын мысалға алуға болады. Бұл Солтүстік Америкадағы ең үлкен және қиындау академиялық қазба жұмысы болды.
70 жылдардан бастап компьютерлік технологияның дамуы, Интернет және портативті компьютерлер археолог жұмысын жеңілдетті.
Қазба жұмыстарының типтері. Жаппай қазба жұмыстарының жетістігі олар детальды ақпарат береді. Әдетте жаппай қазба жұмыстары егер ескерткішке қауіп төнген жағдайда жүргізіледі. Оның құны қымбат және жаппай қазба жұмысынан кейін егер жетілдірілген әдістер болмаса, ескерткішке кейінгі қазбалар жүргізу мүмкін емес.
Таңдаулы (выборочные) қазба жұмыстары стратиграфиялық және хронологиялық мәлімет алу үшін, сонымен бірге керамика үлгілерін, тас құралдарды, жануар сүйектерін алуда қолданылады. Осындай дәйектерді ала отырып кейінгі қазба жұмыстарының бүтіндігі мәселесінде шешім қабылданады. Таңдаулы қазба жұмыстары траншеяны салыстырмалы тексеру т.б. әдістер арқылы жүзеге асырылады. Вертикалды қазба жұмыстары әрдайым таңдамалы болып табылады. Ескерткіштің шектеулі аймағында жүргізіліп, спецификалық ақпарат алу мақсаты қойылады. Көптеген вертикалды қазба жұмыстары археологиялық қабаттардың тереңдігін барлау, ескерткіштің хронологиялық біріздігін анықтауды жүзеге асырады.
Горизонталды қазба жұмыстары үлкен аумақтағы бірыңғай уақытқа жататын елді-мекендерді ашу мақсатында жүргізіледі. Барлық қазба жұмыстарының стратегиясы қазба жұмыстары және зерттеу жобасын іске асыруда қабылданған шешімдерге негізделеді. Қазба жұмысы кезінде археолог вертикалдық қазбадан горизонталды қазба жұмысына және керісінше ауысып, тіпті қысқа мерзімді жұмыстарда да жүзеге асырылады