Бондинг пен холдинг
Бондинг деп бала мен ана арасындағы, туылғанна кейін пайда болатын көзге көрінбейтін (интуициялық) түйсіну арқылы болатын байланысын айтады, соның арқасында олар жалпы шекараны сақтайды және біртұтас болып қалуды жалғастырады. Мұндайда анасы баланың вертальды емес сигналдарын түсінуге, оның қажеттіліктерін қанағаттандыруға, оның сепарациялық (базальды) үрейленуін (қорқынышын төмендетуге және жаңа жағдайларға бейімделуге көмектесуге қабілеті). Бондингтің көрінуі әртүрлі. Мысалы, анасымен қиын кезеңде байланыста болатын және әрі қарай одан (ажырайтын) бөлінген кезде де анасының иісін сезеді және оның сүтінің иісінде ажырата біледі. Нәресте өмірінің алғашқы минутында анасының жүзіндегі көзқарасты белгілей алады және онымен 10-15 секунд ішінде шолу байланысын орната алады. Жаңа туған нәресте өзімен сөйлесіп тұрған анасының жүзін бақылайды, оның мимикасына еліктейді, оның дауысын басқалардан ажыратады.
Өзінің жаңа туған нәрестелермен, туғаннан нәрестелермен, туғанна кейінгі ең кеш 1 сағат болған жерлерде оларды иісі бойынша тани алады. Көзін байлап, жұлған әйелнің 69 проценті өзінің нәрестелерін понтальды байланыс арқылы (біледі), таниды. Олар өзінің баласын жылаған дауысынан да таниды, олардың суретін басқа нәрестелерден ажырата алады.
Баланың өмір есігін ашқан алғашқы сағаттарда анасынан айырған кезде феномендер пайда болмайтынын немесе әлсіз байқалатынын атап өту керек. Бұл анасының нәрестесіне деген эмоционалды көңіл-күй деңгейін түсіде отырып, «ана-бала» жүйесіндегі байланысты қалыптастыруға барынша жағымсыз байқалады және әрі қарай ең алдымен баланың психикалық дамуына теріс әсер етуі мүмкін.
Нәрестенің қиын кезеңде анасымен физикалық бологиялық тұрғыдағы байланысын үзу «ана-бала» жүйесіндегі өзара қарым-қатынастың қалыптасуына алып келеді, көру талдағышының жұмысын нашарлатуға, кеңістікті нашар бағдарлауға алпы келуі мүмкін.
Осыған қарамастан, шамамен ХХ ғ. 1970 г. Дейін Батыс Европада бала мен ананың бала туылғаннан соң бірден айыру тенденциясы басым болды. Кеңес Одағы кезінде де бұл тенденция ұзақ уақыт сақталып келді.
Біздің зерттеулеріміз ана мен баланы бала туылған соң бірден айыру босанған анада үрей (қорқыныш) деңгейінің артуына, баланы бөтен балаға айырбастап қою мүмкіндігі сияқты ойының қалыптасуына сүт шықпай қалуына алып келеді. Баланы анасынан айыру, біздің пікірімізше, жаңа туған нәрестеге күш көрсету ретінде бағалануы мүмкін.
1995 жылдан бастап Санкт-Петербург қалағы №13 перзентхана да жаңа туған нәресте мен оның анасына күтім жасаудың әртүрлі үлгілерін салыстыру мақсатында зерттеу өткізілді, ол әртүрлі тәсілдердің артықшылығы мен кемшіліктерін ғылыми негізде анықтауға көмектеседі. Зерттеуге сегіз ғылыми негізде анықтауға көмектеседі. Зерттеуге сегіз топқа бөлінген 176 жұп (ана-жаңа туған нәресте) қатысты. Әрбір топ жаңа туған сәбидің алғашқы екі сағат ішіндегі жақындығын белгілі бір әртүрлі үйлесімдермен жүзеге асыруы тиіс болды. Туылған соң бірден «денесін денесіне тигізу» тәсілі түрлендірілді. Киім кигізілген нәрестенің туылған соң анасының қолында болуы, туылғаннан соң бала мен ананы айыру, сол сияқты әрі қарай бала мен ананы айыру немесе босанғаннан кейінгі бөлімде олардың бірге болуы.
Үнің (модель) жімділігі нәрестенің температураға ойдағыдай бейімделуі бала, сол сияқты «ана-бала» жүйедегі өзара әрекет бойынша, анасүтімен қоректендірудің қалыптасуы өзара әрекет бойынша бағаланады. Зерттеулер нәтижесі бала үшін неғұрлым қолайлысы анасымен ерте және ұзақ уақыт бойы дене байланысында болу деген қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Баламен ананың денесін денесіне ерте тигізу тәсілі бала (туылған соң бірден жүзеге асырылатын) нәрестені тыныштантырады, оның жаурап қалуына кедергі болады, сәбиін кеудесіне ерте басу анасында сүттің пайда болуына себепші болады.
Туылған соң баланы анасынан ерте айыру сәбиді жаңа өмір жағдайына бейімделуін, жылудың реттелуін қиындатады, неғұрлым әлсіз болады. Анасымен нәрестенің екі сағат бөлек болғаннан кейінгі бірге болуы тек қана сүт түзілу механизмін қалпына келтіре алады, бірақ баланың өзін реттеуін қалыптастыру механизмін емес.
Демек, зерттеу ана мен нәрестенің туылған соң бірден бірге болуы, ананың сәбиіне қамқорлық көрсетуге ұмтылысын көрсете алуы үшін қажет екендігін көрсетті, ал ол бондингтің ойдағыдай қалыптасуына себепші болады.
Нәрестенің анасы, Д.А.Винникоттың сөзімен айтқанда, барынша қамқор болуы тиіс. Ол холдинг түсінігіне енеді, яғни анасы нәрестесіне қандай қамқорлық жасайфды, соның бірі кіреді. Оның көзқарасы бойынша Холдингті қалыптастыру үшін анаға 9 ай беріледі. Холдинг екі қабат әйе өзіне, пренейтке сосын нәрестеге қарым-қатынас жасаудың маңызды факторы. Нашар холдингтің себептерінің бірі, анасының холдингті нашар меңгергені және өзінің ержеткен қызына өзінің аналық сенімсіздігін беруі. Ең кішкентай нәрестелер оларды қолға қалай алғанын (ұстағанын) да сезеді, біреуінде олар жылайды, екінші біреуінде бондинг сапасын көрсетіп тынышталады.
Винникот нәрестенің дүниеге қатынасын үш деңгейге бөледі.
Бірінші деңгей: кеңістікпен қоршалған тірі ағза, өзімен өзі тұйықталған, тек өзін біледі.
Екіні деңгей: кеңістікті бағындыру – аяқ пен қолды бүгіп, оны жеңуге болатынына көз жетеді.
Үшінші деңгей: кеңістікті анасының көмегімен бағындыру, диаданы сақтау.
Винникотт, жаңа нәресте тез индивидиум болатын сөзсіз тірі адам (ағза) деп атап көрсетті.
6-7 айлығында ол (сәби) бөліну мен жұту процесін байланыстыруға қабілетті. Нәресте үнемі қамқорлығына зәру болады. Винникот, әрбір нәрестенің «Жақсы» мен «жаманды» айыруы, жаманнан құтылуы үшін уақыт керектігін атап өтеді.
Ана сәбиінің қажетін түйсігімен сезінеді және оған көмектеседі. Оқыту сәби мен анасы арағы нәзік қарым-қатынасты қиындатып жіберуі мүмкін. Винникот, медбикемен дәрігерлердің, бала мен ананың кездейсоқ нәзік (әлсіз) қарым-қатынас механизміне араласпуы тиіс деп атап көрсетті.
Демек, бондингті қалыптастыру мен холдингтің қалыптасуы үшін сәби мен анасын туылған соң айырмай керек деп сеніммен айтуға болады.
Бондинг пен холдинг ана мен баланың протодиологын қалыптастыру үшін жағдай жасайды, табиғи тамақтандыруға (ана сүтімен) себепші болады.