60 — 90 жылдары Қазақстандағы мектептің педагогиканың дамуы.
«Мектеп — кеме — білім теңіз»
Мектеп туралы заңды іс жүзінде жүзеге асруда Қазақстан Республикасында қыруар жүмыстар жүргізілді. Мектептерді жеті жылжықган сегіз жылдық оқуға көшіру 1962 — 1963 оқу жылында толық аяқталды сонмен қатар орта мектеп саны да өсті. Жеті жылдықтың аяғында 1965 — 1966 оқу жылының бірінші қыркүйегінде республикада жалпы білім беретін 9500 мектеп болды.
1966 жылы 10 наябырьде «Жалпы білім беретін орта мектеп жүмысын одан эрі жақсарта түсіру шаралары туралы » қаулысы қабылданды. Бүл дакументте мектептің материалдық — техникалық базасын нығайта түсу мектеп жүйесін реттеу шаралары, жалпы орта білім беру де оқу орындарының эр типтерінің ролі анық талды. Қаулыда мектеп жүмысын жақсарта түсудің мынадай нақты шаралары белгіленді:
- Бастауыш мектептің үш жылдық болуы белгіленіп, төрт кластан бастап пәндердің жүйелі түрде оқытуына көшу қажеттеп есептелді. Осы заманғы мектепте басқару субътифті көзқарасты ғылыми негізделген үсыныстармен ауыстыруды мектеп басшыларының басқаруға қатысты заңдылықтарды білуіне негізделген үйымдастыру нормаларымен ауыстыру қажет болып отыр. Мүның өзі мектеп басшылырына оқу тэрбие жүмысының кейбір мэселесі белгілі жүйемен бір — біріне байланысты үрдістермен қүбылыстардың алатын орнына, мқсатына және атқарар роліне қарай шешуге мүмкіндік бермек. Басқару ісіне осылыйша қарау ең алдымен мектеп алдында түрған бүгінгі міндетте ең қысқа жолмен ғылыми негізді тиімді шешуге жеткізбек.
Жоспарлау.
Мектепті басқаруда екі негізде жоспарлаудың түрін айырып тану. Бірінші түрі — мектептің дамуын жоспарлау; оқушылырдың қүрамын, кадрге қажеттілігін, мектептердің оқу — материалдық базасының негізгі қорын анықтау т.б. Бұл жүмысты негізінен мектеп басшылыры мен бірге отырып, негізінде жоғары басқару органдары жүргізеді.
Екінші түрі — бүл түрге мектептің аудандық , қалалық оқу бөлімдерінің жүмысын жоспарлау жатады, дегенмен, бүл жоспарлар өзара табиғи байланысып жатады.
Басқару принциптерінің жүйесінде жоспарлау жүмысына жетекші орын беріледі.
Жалпы білім беретін мектепте жоспарлау бүкіл оқу – тәрбие үрдісіне ықпал жасаудың өте маңызды үйымдастырушылық күш табылыды. Жоспар педагогикалақ ұжым жүмысының барлық жағын қамтиды. Мектептің де халаққа білім берудің басқа да мекемелері жұмысының жемісті болуы басшылырдың педагогикалық каликтиф жұмысының жоспарлауды қаншалықты ғылыми негізде жоспарлай білуіне байланысты.
- Физика — математика, жаратылыстану гуманитарлық ғылымдаранан тереңірек білім беру үшін және оқушылырдың жан — жақты қызығуы мен қабілеттерін дамыту мақсатымен жетінші кластан бастап оқушылырдың таңдауымен факултатифтік сабақтар жүргізу ескертіледі.
- Қазіргі қол жеткен тәжірбиелерге сүйене отырып жоғары кластарда жеке пэндерді теориялық және практикалақ жағынан тереңірек оқытатын кластармен мектептер ашу белгіленді.
1971 жылы жаппай орта білім алуды жүзеге асырудың жаңа кезеңіне өту шараларын белгіледі.
1971 — 1975 жылдардағы халақ шаруашылығының дамытудың бес жылдық жоспарының директивасында еңбекшілердің білім дәрежесін үнемі котеру, жастарға жаппай орта білім беруге көшуге аяқтау белгіленді. Бүл шара экономйкалық дамуымен ғылыми — техникалық жаңалықтың талабынан туыб отыр.
Венгря халық республикасында сегіз жылдық мектепке 1960 жылы мектеп жасындағы балалардың 98% тартылды. Балгария халық
республикасында 7-15 жастың арасындағы барлық балалар міндетті түрде жаппай оқитын болды. Мектеп әр халықтың ана тілінде ашылды. Мысалы, Балгарияда Цыган мектептері, Полынада Беларусс, Украин мектептері осы тілдерде оқытылады.
XIX ғасырдың екінші жартысында Россия дағы саяси, экономикалық және мәэдени өрлеудің нәтижесінде елде қоғамдық — педагогикалық қозғалыс өріс алған болатын. Бұл қозғалыста ағарту мен педагогика мэселелері жөнінен ең алдыңғы қатарлы идеялық бағытты үстанғағі — орыстың ревалюцияшыл — демократиялық педагогикасының негізін қалаушылар Н.Г. Чернышевский мен Н.А. Добролюбов еді. Бүлар ең алдымен патша үкіметі мектепиердің оқу – тәрбие ісіне терең талдау жасап, оның кемшіліктерін санауды принципті және саяси мэселе дэрежесіне болді.
Ревалюцияшыл — демакратиялық педагогиканың өкілдері өз топшылауларын да Рассия 20 жылдары педалогия туралы және ресрелексалогоя туралы еңбектерінде кездесті ( И.П. Павлов, В.М. Бехтерев, А.А. Ухтанский, С.Г. Шадский).
60 жылдардың ортасында педагогикалық технологиялар түсінігі елднрдің педагогикалық басылым дарында ( АҚШ, Англия, Жапония, Франция, Италия, Венгрия) және халықаралық конференцияларда кең талқыға түсті.
80 жылдардың аяғында Қазақстанның қоғамдық — саяси өміріндегі болған өзгерістер оқыту, тәрбиелеу ісіне де жаңалықтар енгізіп, жаңа леп әкелді. Республика мектептеріндегі оқыту жаңадан жазылған төл оқулықтар, жаңа бағдарламалар негізінде жүргізіліп, білімнің әлемдік стандартқа сай болуы қарастырылады. Оқытудың жаңа болуы қарастырылады. Оқытудың жаңа технологиялары кеңінен енгізіле бастады. Әсіресе халықтың педагогиканы пайдаланып, ұлттық үрдісте тәрбиелеуде атқарылған шаруалар ауқымы біраз. Еліміз егемендігін алу арқылы мүмкін болған жаңа буын оқулықтарының да ғылыми негізі ретінде дамыта оқыту жүйесі алынып отыр.
«Технология» — бұл қбғамдағы практикалық процестердің техникасымен реттеліп отыратын және материалдық дұниенің заңдылықтарымен анықталатын, техникалық және технология термині.
Қазіргі жаңа қоғамды демократизациялау жағдайларында мұғалімдерге қойылатын басты талап ең алдымен мұғалімінің өзінің білімділігі мен осы білімін болашақ ұрпаққа білім беруде орынды қолдану. Білім беру — оқушылардың танымдық іс — эрекеті тэсілін меңгеріп, олар арқылы ғылым негіздерін игерулерін, белгілі бір білімдердің, дағдылдар мен іскерлікте үйленушілерін өздерінің рухани, денелік жэне еңбек қабілеттерін жетілдірумен, еңбек жэне кэсіби дағдыларды игеруін’ көз дейді.
Оқытудың әлеуметтік, педагогикалық, психологиялық мэні оның қызметтеріне біршама анық айқындалады. Солардың ішіндегі бірінші кезектегі біршама мәндісі — оқушыларда білімдерді, дағдыларды жэне шығармашылық іс — әрекет тәжірибесінің іскерлігін қалыптастыруы. Оқытудың екінші қызметі — оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру. Алдыңғы екі қызметпен тікелей байланыстағы бала тұлғасын жэне оның өз бетінше ойлануын дамыту қызметі атқарылады. Осы қызметтердің жүзеге асыруда сабақ түрлері таңдалып, құрлымы жүйеленеді.
Қорыта айтқанда, оқыту жұмысын ұйымдастырудың қандай формасын қолдансақ та, сабақтар жүйесінде олардың көздейтін мақсат -міндеттері, мазмұны өзара бір — бірімен байланыста, бірін — бірі толықтыратындай жағдайда, оқушылардың білім жүйесін нығайтып, жетілдіруде едэуір көмек етеді.
Пайдаланған әдебиеттер:
- Қ.Бержанов, С.Мусин «Педагогика тарихы» Алматы 1984.
- Н.Г. Чернышевский. Шығармаларының толық жинағы. ІҮ том, 695 бет
ХҮ том, 89 бет
ҮІІ том, 97-98 беттер
II том, 311 — 312 беттер.7
- 1961-1990 ж. Қазакстандағы педагогикалык ғылымның және мектептің дамуы.
Қазақстандағы бастауыш, орта, кәсіптік, жоғарғы білімнің дамуына мектеп туралықүжаттардың әсері, білім беру жүйесінің жалпы заңдылықтары, принциптері, ерекшеліктері.
Қазақстандағы педагогикалык ғылым және оны дамытудағы қызметі, Т. Тәжібаев, Қ. Біржанов, А. Сембаев, А. Ситдыков, И. Мадин, Г. Уманова, Г. Храпченков, А. Сейтешов, Н. Хмель, К. Қүнантаева, К. Жарыкбаев, С. Қалиев, А. Бейсенбаева. Т.Сабиров.
XX ғасырдың II жартысындағы Тәжібаевтің педагогика тарихына байланысты еңбектері негізгі — халықтық білім беру тарихы және педагогикалық ойлар. К. Бержановтің орыс-казақ білім аймағындағы бірлестігі.
«Қазақстандағы педагогикалық ғылымының дамуындағы маңыздылығы». К. Бержановтің ұлтаралық қатынастағы педагогика еңбектері. Интернациолизм тарихы және еңбек мектептерінің пайда болуы.
А. Сембаевтің Кеңестік кезеңдегі Қазақстанның тұтас педагогика және мектеп тарихы.
Мектеп құру кезеңдері және ондағы білім беру мазмұны және мұғалімдік кадр даярлау мэселесі. А. Сыдықов еңбектеріндегі Ы. Алтынсариннің педагогикалық еңбектері, ағартушылық қызметі.
К. Кунантаевтің әйлдерге білім беру тарихы, Р. Иржановтің пионерлік қозғалыс еңбегі, С. Калиевтің «Революцияга дейінгі Қазақстандағы педагогикалық ойдың даму тарихы жэне этнопедагогика тарихы».
И.Мадиннің «Советтік кезеңдегі педагогикалық ойлардың дамуы». Г. Умановтің Кәсіптік, техникалық білім беру. Г. Храпченковтің революцияға дейінгі Қазақстандағы мектеп жүйесінің дамуы, қалыптасуы.
Н. Хмельдің «Тұтас педагогикалық процесс теориясы,», А. Бейсенбаеваның «Пәнаралық байланыс жағдайы арқылы білім беруді гуманизациялау жағдайы».