1.Өлкетанудың ғылым ретінде пайда болуы
2.Өлкетану жұмыстарының негізгі мазмұны. Зерттеудің әдістері мен принциптері
3.Мектептегі өлкетану жұмысы
1.Өлкетанудың ғылым ретінде пайда болуы
Ғылыми пән ретінде өлкетанудың өзінің зерттеу объектісі бар табиғатты, халық, экономикасы, тарихы, өлкенің өнері. Негізгі дерек ретінде « Өлкетанудың библиографиясы», «басқа деректері», «статистикалық мәліметтері», «тарихи ескерткіштері»және т.б.
Қазақстан жоғары мектебінің алдына қойылған міндеттерді орындаудың маңызды жолдарының бірі болып тарихи өлкетану табылады. Өлкетану деп белгілі бір аймақты жан-жақты зерттеп-тану ісін айтамыз. Әдетте, ондай зерттеуге өлкенің әлеуметтік-экономикалық, саяси, тарихи және мәдени дамуы, сондай-ақ, оның табиғи сипаты нысан болады.
Өлкетану-мазмұны мен жекелеген зерттеу әдістері бойынша бір-бірінен ерекшеленетін, бірақ, бір тақырыптық жиынтықты құрай отырып, өлкені ғылыми тұрғыдан жан-жақты тануға мүмкіндік беретін бірнеше ғылыми пәндер кешені.
«Қазақстан
Республикасында тарихи сана қалыптасуыны тұжырымдамасында» айтылған: «Тарихи ағарту және тәрбиелеу жастарды өз халқының рухани әлеміне баулуға, оның мәдениетінің, тарихының тамырларын үйрету, халық поэзиясы, музыкасын, бейнелеу өнерін түсінуге ықпал ету. Осы мақсаттарға орай өлкетану жұмысын жаңғырту, тарих, мәдениет және табиғат ескерткіштерін қорғауды күшейту керек» /1/.
Қазіргі уақыттың үлгісінің бірі — ұлттык; және жалпы адамзаттық терең туыстық сезімі арқылы өтіп жатқан, өзін-өзі анықтау мен ұлттық жаңғыру процестері. Ұлттық тарихты бізге білу қажет, себебі онда жаңа қоғам құрылысшыларының, қасиетті күш-куаты жинақталған. Патриотизм, бабалар ісіне деген мақтаныш әр адамда болуы керек.
Өлкетанудың көрнекті өкілдерінің ойларының творчестволық мұрасын зерттеу, отандық мектептің өзгешілігін анықтау, осы мәселелермен айналысу қазіргі күндері өте қажет. Тарих ғылымы бос сөздерден біртіндеп айырлып келе жатқан кезде, тарихи шындықты орнату ұмыт қалған есімдерді қайтару қажет.
Өлкетану әлеуметтік-мәдени тәжірибенің көптеген саласында маңызды орын алады. Тарихи-мәдени мұраны сақтау мен зерттеуде, мемлекеттік архив, мұражай қорларын жинақтауда, халықтың тарихи сезімін қалыптастыруда тарихшылар мұражай мен архив кызметтері көп жағдайда соған байланысты болады.
Маңызды мәселе бірақ, әлі күнге дейін қазақстандық өлкетану әдебиеттерінде көрініс таппаған, отандық мұражайтану және өлкетану ойларын зерттеу тарихи мәселелері болып табылады. Оның үстіне көрнекті ғалымдар Қазақстанды зерттеуге қосқан үлесін талдау қажеттілігі, баяғыдан бері пісіп-жетілді.
Бұндай іс атқарылмаса кейбір маңызды мәселелерді анықтау, ғылыми зерттеулердін, болашақ бағыттарын белгілеу және қазіргі өлкетану саласында өңдеу жұмысын жүргізу мүмкін емес.
Қадір-қасиеттік деп шарты атауға болады, ол отандық өлкетану ойын шынайы басымдылыққа жеткізу қажеттілігі мен өлкетану ісінің теориясының тарихы мен өркендеуіндегі көзге көрінбейтін билік кұруылуына байланысты.
Мәселенің өңделуі. Тарихи өлкетанудың пайда болуы революциядан бұрын болды. Жергілікті зерттеушілер мен өлкетанушылар, Қазақстанның ірі қалаларында ашылған мұражайлар мен Орыс географиялық қоғамының төңірегіне біріге бастады.
Осындай маңызды мәліметтер революциядан бұрынғы қалалар тарихы, қазақ-орыс қарым-қатынастарына арналған мәселелер Н.В. Алексеенко, М.ААсанов, В.Я.Басин, М.Бижанов, В.Галиева, Д-И. Дулатова, Ж.К.Касымбаев, А.М.Қимасов, АА.Горячев еңбектерінде дәлелденді.
Қалалар тарихы мен ондаған статистикалық комитеттерді тарих және мәдениет мамандары зерттеді, бірінші ғылыми қоғамдар құрылып ғалымдар мен әуесқой өлкетанушыларды біріктірген қалалар революциядан бұрынғы өлкетану орталықтары болды. Бұл мәселенің тарихнамасы жеткіліксіз немесе шағын үзінді ретінде зерттелген. Мәселенің жекелеген аспектілермен мына ғалымдар айналысты:ЕрофееваА /12/., Масанов Е./27/, Есеналина Ж. /13/, Сабырханов А./28/, Кононов А. /21/, Лунин Б.В. /24,25/, Ахметова С.И/5/, Қасымова А./20/ ж.т.б., әрі ғылыми-зерттеу институттары мен мекемелердің еңбектері.
- Өлкетану жұмыстарының негізгі мазмұны. Зерттеудің әдістері мен принциптері
Өлкетанудың негізгі анықтамасы. Әр елдің өзіндік жеке тарихы болып табылады. А.С.Карковтың берген ғылыми анықтамасы бойынша «өлкетану бұл бірнеше ғылымның кешенді жиынтығы, әр түрлі әдістері мазмұнына қарамастан, барлық жиынтығы өлкенің тарихын жан жақты қарастыруға болады».
Тарихи өлкетану жалпы өлкетанудың бір саласы ретінде өзіндік тарихи бір пән болып табылады. Олсондықтанекіерекшеліккеие:
1) тарихи оқиғаларды жекешелей қарайды.
2) өзіндік жеке сала болып табылады.Сондықтанбұлтарихиөлкетанусаласындағыәртүрлібағыттарбойыншабөлінеді. Танушылық, қайтақараушылық, бағалыбағыттылығы, коммуникативтік.
Тарихиөлкетануерекшеқанағаттандыраалатынқоғамдық ой пікірдіқалыптастыраалатын сала болыптабылады.
Жергіліктіматериялдарнегізіндетарихиөлкетанудыңтәрбиелікмаңызы бар. Бастытәрбиелікдерекретіндежәнеоныңмеханизміретіндежергіліктідәстүрболыптабылады. Яғниоләртүрлісебептер мен зерттеулерінің қызығушылығын туғызады. Өлкенің тарихы бұл күрделі өлкетанушылық жұмысты талап етеді. Жұмыстың көптілігі мен уақыт кезінде де күрделі болыпк еледі. Өлкетанудың зерттеу негізі жергіліктіжердіңтарихыболыптабылады.
Қазақстан жоғары мектебінің алдына қойылған міндеттерді орындаудың маңызды жолдарының бірі болып тарихи өлкетану болып табылады. Өлкетану деп белгілі бір аймақты жан-жақты зерттеп тану ісін айтамыз. Әдетте, ондай зерттеуге өлкенің әлеуметтік-экономикалық, саяси, тарихи және мәдени дамуы, сондай-ақ, оның табиғи сипаты нысан болады.
Өлкетану-мазмұны мен жекелеген зерттеу әдістері бойынша бір-бірінен ерекшеленетін, бірақ, бір тақырыптық жиынтықты құрай отырып, өлкені ғылыми тұрғыдан жан-жақты тануға мүмкіндік беретін (жол ашатын) бірнеше ғылыми пәндер кешені.
Студенттер туған өлке тарихы бойынша белгілі бір ғылыми принциптерге негізделген нақты білім беру-басты міндет. Оқу-тәрбиелік міндеттермен қатар тарихи өлкетану қоғам мүддесіндегі міндеттерді де шешеді. Ол, өз кезегінде, студенттердің бойында қоғамдық пайдалы істерге деген дағдыларды қалыптастырып, сонымен бірге, оларды тарихи жәдігерлерді қорғауға ынталандырады.
Студент белгілі бір ғылыми принциптерге негізделген тарихи өлкетану бойынша негізгі тақырыптық мәселелерді білуі, сондай-ақ, жоғары оқу орнында оқытылатын тарих курсы мен туған өлкені зерттеп-тану барысында алған білімдері мен дағдылары арасындағы байланыстарды бақылап, айқындай алуы қажет.Сол сияқты, өлкенің тарих және мәдени ескерткіштерін өз бетімен ғылыми зерттеу тұрғысынан тану жұмыстары дағдыларын меңгеру. Географиялық ортадағы орындарын белгілей білу, ауданның белгілі бір бөлігінің қоныстану тарихы туралы, сол ауданның топонимикасы туралы түсініктерді меңгеру, жекелеген аудан немесе облысқа сипат дарытатын ерекшеліктерді ажыратып, айқындай білу әдістемесін меңгеріп практикалық жұмыс барысында қолдана білу осылардың барлығы студенттің өлкетану бойынша білімін құрайды.
3.Мектептегі өлкетану жұмысы. Тарихи өлкетану мектеп бағдарламасына кейіннен қосылады және жалпы білім беретін мектепте ақпарат беретін негізгі сала болып табылады. Өлкетануоқушыларкөзқарасынкеңейтеді. Отаншылдықтәрбиеқалыптастырады.
Өлкетанумектепқабырғасындатәрбиелікмәні бар пәнретіндеқарастырады. Оқушылардыңізденужұмыстарындамытады. Тарихиөлкетанумектепте факультатив ретіндеқарастырылады. Мектептентыстапсырмаларберіледі. Жергіліктіматериялдаротандықтарихтыңбөлінбесбірбөлігіретіндеқарастырылады.
Тарихи өлкетану мектеп бағдарламасында кеңінен қолданылады және жалпы білім беретін мектепте ақпарат беретін негізгі сала болып табылады. Өлкетану оқушылардың аөзқарастарын кеңейтеді, отанщылдық тәрбие қалыптастырады.
Өлкетану мектеп қабырғасындағы тәрбиелік маңызы бар пәннің бірі болып табылады. Оқушыларды іздену жұмыстары дамытады. Тарихи өлкетану мектепте факультативтік сабақ ретінде өтіледі, мектептен тыс тапсырмалар беріледі. Жергілікті материалдар отандық тарихтың бөлінбес бір бөлігі болып табылады.
Туған өлкені зерттеу ерекше қанағаттандырлық алатын, қоғамдық ой-пікірді қалыптастыратын сала болып табылады. Жергілікті материалдар негізінде таихи өлкетанудың тәрбиелік маңызы бар. Басты тәрбиелік дерек ретінде жергілікті дәстүр болып табылады. Яғни ол әр түрлі студенттерінен зерттеушінің қызыығушылығын туғызады. Өлкенің тарихы – бұл әдептігімен, уақыт кезенінде де өте күрделі болып келеді.
Тарих мұғалімі оқушыларда өткеге қатысты білоім қалыптасуна тырысу керек. Басты нәрсе өлкеге қатысты жан-жақты ақпарат беру.
Әдебиеттер:
- Ахметова С.Ш. Историческое краеведение в Казахстане,А-А., 1982.
- Матюшин Г.Н. Историческое краеведение.М.: «Просвещение». 1987.
Ащурков В.Н,. КацюбаД.В., Матюшин Г.Н. Историческое краеведение М.1980
- Ахметова С.Ш. Историческое краеведение в Казахстане,А-А., 1982
- Нурбекова Н. Целесообразность изучения краеведческого материала на уроках.// История Казахстана: преподавание в школе № 4,2005
- Кравченко Л.Б. О работе школьного краеведческого музея школы гимназии №6 г.Семипалатинска.// История Казахстана: преподавание в школе №4 2005.
- Кравченко Л.Б. Тематические выставки в школьном краеведческом музее. // История Казахстана: преподавание в школе №7,2004
- Курумбаев Н. Этнокультурное обследование Западно-Казахстанской области. // История Казахстана: преподавание в школе № 6,2004