Жоспар:
13.1.ЖЖБА, АИТВ/ЖИТС.
13.2.Туберкулез, қатерлі ісік және т.б..
13.3. Алдын алу шаралары және сақтану жолдары.
АИТВ (ВИЧ), ЖИТС (СПИД).
АИТВ (ВИЧ) – адамның иммунды тапшылық вирусы.
ЖИТС (СПИД)-жүре пайда болатын иммунитет тапшылығы синдромы.
АИТВ (ВИЧ) — иммунды жауаптың арнайы құрамдарының жоғалуы. Иммунды тапшылық белгілері Т-және В-торшаларының қызметінің бұзылуынан туады. Осының салдарынан организмнің антидене түзу қабілеті бұзылады.
Жүре пайда болатын иммунитет тапшылығы синдромы- ЖИТС (СПИД)- жыныстық жолмен контакт арқылы берілетін, адамның иммунды тапшылық вирусы тудыратын қауіпті инфекциялық ауру. Бұл ауру кезінде иммунологиялық реакцияларға жауапты моноциттер мен лимфоциттер вирусқа шабуыл жасап, азғаның иммунды жүйесін бұзады. Ауру нәтижесінде ағзаның әр бір инфекцияға және микроорганизмдерге қарсыласу қасиеті лезде төмендеп, ал мұндай қауіптілік қалыпты жағдайда кездеспейді. Ауру әдеттегі пайда болған инфекциядан немесе қатерлі ісіктен, әсіресе жиі қанның қатерлі ісіктерінен және лимфоидты тіндерде болатын-Капоши саркомасынан өледі.
АИТВ – жұқпасының жұғу жолдары және жұқтыру:
- Жыныстық қатынаста;
- Қан құюда;
- Баланың құрсақта зақымдалуы (ауру анадан баланың жолдасы арқылы);
- Стерилді емес медициналық құралдарды қолданғанда;
- Есірткілерді ортақ шприцпен қолданғанда.
АИТВ – жұқпасы жұқпайды:
- Тұрмыстық жолмен (ортақ ыдыс-аяқтарды, бет орамалдарды қолданғанда);
- Контактылы-тұрмыстық жолмен (қол алысу, құшақтасу арқылы);
- Ауа-тамшылы жолмен (жөтелгенде, түшкіргенде, сөйлегенде);
- Трансмиссивті жолмен (қан сорғыш жәндіктердің шағуы арқылы зақымдалу қаупі жоқ).
Теориялық жағынан сүйісу арқылы жұғуы мүмкін, бірақ бүкіл әлемде бірде-бір осындай жағдай тіркелмеген. АИТВ қол алысқанда, бір бөлмеде тұрғанда жөтелу және түшкіру арқылы, ыдыс-аяқ, киімдер, ішкі киімдер, бассеин суынан, моншадан, қолжуғыштан, дәретханадан, шаштараздан, маникюрден, массаждан, сондай-ақ шіркейлердің шағуынан берілмейді.
ЖИТС – науқасын шақыратын вирусты 1983 ж. француз ғалымы Л. Монтанье тапты. Ал 1984 ж. американдық ғалым Р.Галло вирустың барлық қасиеттерін жан-жақты тексеріп жариялады.
ЖИТС-тің байқалуыәр түрлі болуы мүмкін, сондықтан оның анықталуы ерекше жауапкершілікті керек етеді. Сондай-ақ мынадай адамдарға көңіл аудару керек:
- Ешқандай себепсіз температурасының ұзақ көтерілуі.
- Лимфатикалық түйіндердің үлкеюі.
- Жиі тұмау, бронхит және өкпе қабыну ауруларымен ауыратындар.
- Теріде түйінді өсінділер, терінің қалыңдауы.
Қандай жағдайда да қатерлі топтардағы адамдарды АИТВ — инфекциясының бар-жоғын және келісім арқылы анонимді тексеру керек.
Осы уақытқа дейін ЖИТС пен АИТВ-ға қарсы дәрілер де, егуде жоқ. Барлық қолайлы құралдарды және әдістерді қолдану арқылы оның жұқпауына өзіңіз жағдай жасаңыз. Қазақстан Республикасында АИТВ-мен 15-29 жастағы адамдар арасында ауру қаупі бар. Ауру жұқтырған адамдардың ішінен 68 %-ын осы аралықтағы жастар құрайды.
ЖИТС-тің соңғы сатысы-өлім. ЖИТС-ке шалдыққан адам 10-15 жыл ғана өмір сүре алады. Осындай жағдайға душар болған адамдарға көмек беріп, қолдауымыз керек.
Туберкулез (құрт ауруы) – созылмалы жұқпалы ауру. Ол әр түрлі органдарға жайылуы мүмкін.
Туберкулездің қоздырғыштары.
Туберкулездің жұқпалылығы туралы дәрігерлер сонау көне заманда-ақ білген, олар туберкулезге шалдыққан ауру төңірегіндегі ауада қандай да бір жұқпалы микробтардың бар екендігін болжаған. Алайда бұл аурудың жұқпалылық табиғаты туралы тек ХIX ғасырдың ортасында ғана нақтырақ айта бастады. 1882 ж. неміс микробиологы Роберт Кох жұқа сәл иілген таяқша түріндегі микробтың туберкулезге шалдықтыратынын дәлелдеген. Туберкулез қоздырғышы туберкулез таяқшасы немесе кох бацилласы (КБ) деп атала бастаған. Сүтте, май мен ірімшікте КБ ұзақ сақталады.
Туберкулез қоздырғышы сыртқы ортада зақымдалған органнан – өкпе туберкулезі кезінде қақырықтан, бүйрек немесе несеп бүршігі кезінде кіші дәреттен бөлінеді.
Туберкулез жұқпасының негізгі таралу көзі аурудың қақырығы болып табылады. Шыққан қақырық аурудың төсек орнына, тұрмыстық заттарға, тұрғын үй немесе өндірістік ғимараттың еденіне, қабырғасына шашырайды. Шаңмен бірге құрғаған қақырық шашырандысы сау адамның тыныс жолына өтеді. Туберкулез тек шаң арқылы емес, сондай-ақ қақырық тамшысының өкпеге бірден түсуі арқылы жұғуы мүмкін. Жөтелген кезде қақырықтың ұсақ тамшылары 2 метрге, ал түшкірген кезде 9 м жетеді.
Кейбір жағдайда ол тамақ ішкен кезде (су, ет) ас қорыту жолдары арқылы жұғады.
Жұғу көздері:
Адам т. қоздырғышының негізгі көздері ауру адам б.т.
Туберкулезбен ауырған кезде әр түрлі сипаттағы белгілер пайда болады: жалпы әлсіздік, уайымға салыну, тәбеттің нашарлауы, арықтау, түнде тердің шығуы, дене температурасының жиі көтерілуі.
Туберкулез ашық және жабық түрге бөлінеді. Ашық түрінде қақырықта т. таяқшасы байқалады. Туберкулездің жабық түрінде қақырықта туберкулез таяқшасы болмайды. Туберкулез қоздырғышы ең алдымен өкпені жалайды. Туберкулез микобактериясы енген ұлпаларда ұсақ бұдыр немесе ірі ошақтар түрінде қабыну учаскелері пайда болады.
Емдеу. Негізінен амбулаторлық тұрғыда өткізіледі. Химиопрепараттарды қабылдауміндетті, онсыз туберкулезбен ауырған адамжды емдеу мүмкін емес.
Сақтандыру. Әлеуметтік, санитарлық және арнайы сақтандыру шараларын қамтиды. Әлеуметтік сақтандыру халықтың денсаулығын жақсартуға, ана мен баланы қорғауға, дене шынықтыру мен спортты дамытуға бағытталуы тиіс. Санитарлық сақтандыру, яғни туберкулез ошағында дезинфекция жүргізіледі, аурдың жеке заттары арнайы тазартылады. Арнайы сақтандыру БЦЖ вакцинасымен жүргізеді.
Бруцеллез.
Бруцеллез – бруцелл тобы қоздырғыштары туғызатын жұқпалы ауру. Адам ауру жануарлардың сүтін және сүт өнімдерін ішу кезінде немесе малды жайғаған кезде тері жамылғысының зақымдануы арқылы қоздырғыштың өту кезінде ауруға шалдығады. Тері немесе кілегейлі қабық арқылы бруцеллдер өтіп қанға түседі. Қаннан қоздырғыш бүйрекке, көкбауырға, сүйек майына өтеді. Нәтижесінде тірек-қозғалыс, жүйке, жыныс жүйелерінде асқыну дамиды. Аурулар еңбек қабілетін сақтайды. Шаршағандық, тітіркенушілік, бастың сырқауы байқалады. Тәулігіне бірнеше рет қара тер қатты бөлініп, қалтыраушылық туғызады. Бүйрек пен көкбауыр үлкейеді.
Бруцеллезден сақтандыру жануарларды бруцеллезге шалдығуын төмендетуге бағытталған тиісті санитарлық-ветеринарлық шараларды жүргізу болып табылады. Азық-түлік сапасына бақылау жасалады, бруцеллезбен ауырған жануарлардың сүт тағамдарын пайдалануға тыйым салынады.
Қатерлі ісіктің алдын қалай аламыз?
- Үнемі бір түрдегі азықтарды пайдаланбау;
- Тамақтану кезінде тамақтың дәмділігі мен қоректілігіне мән беру;
- Аса тоя тамақ жемеу;
- Ас қорыту жүйесінде жарақаты бар адамдарға сыра ішпеу. Өйткені сыраның құрамында көп мөлшердегі көмірқышқыл газы болатындықтан, ас-қазандағы көмірқышқылының мөлшерін одан ары арттырып, жарақаттың тесілу қаупін туғызады.
- Темекіні шектен тыс, тіпті мүлдем тартпау;
- Тұзды тағамдарды аз тұтынып, қуырылған тамақтарды жемеу;
- Шектен тыс шаршамау;
- Көңіл күйді көтеріңкі ұстау;
- Балғын жемістер мен көкөністерді көп жеңіз;
- Еңбек ету мен демалу тәртібін сақтаңыз;
- Дене шынықтыру белсенділігін арттырыңыз.
Ісікке қарсы тұра алатын А, С және Е дәрумендерін, селена, фолий қышқылын, ет мөлшерін қыс-қартып, балық және құстың етін, балластық заттарға бай азық-түліктерді көбірек пайдалану әрбір адамның саулығының кепілі.