Мектепке дейінгі балалық шақ жеке дамудың негізі қаланатын басты және шешуші кезең. Физикалық, зияткерлік, эмоционалды, коммуникативті қасиеттер дәл осы шақта қалыптасады, бала бойында бекиді. Бұл баланың өзін және оның әлемдегі орнын біле бастайтын, қарым-қатынас жасауды, басқа балалармен және ересектермен қарым-қатынас жасауды үйренетін кезеңі деуге толық негіз бар. Мектепке дейінгі тәрбиеде және отбасы жағдайындағы балалардың танымдық бастамасын қолдау, бұл тақырып өте өзекті. Біріншіден, адамға мүмкіндігінше тезірек өз идеяларын жүзеге асыруда оң әлеуметтік тәжірибе жинау керек. Адамның бірегейлігі оның сыртқы келбетінде емес, адамның өзінің әлеуметтік ортасына не әкелетінінен көрінетінін ескеруіміз керек. Егер оған ең маңызды санаған жобасы басқа адамдар үшін де қызықты болып көрінсе, ол өзін жеке тұлға ретінде қабылдау мен жобасын жүзеге асыруды ынталандыратын күш алады. Екіншіден, адамдардың экономикалық және әлеуметтік қатынастарының үнемі өсіп келе жатқан динамикасы әртүрлі жағдайларда жаңа, стандартты емес әрекеттерді іздеуді талап етеді. Стандартты емес әрекеттер бастапқы ойлауға негізделгенін ұмытпайық. Шығармашылық дегеніміз — бұл жеке тұлғалық қасиет, егер ол әлеуметтік құндылыққа ие болса, дамиды.
Бүгінгі таңда бірінші сыныпқа кіретін балаларға қойылатын талаптар артты, сондықтан балабақша түлегінің жаңа моделі баламен педагогикалық өзара іс-қимылдың сипаты мен мазмұнын өзгертуді көздейді: егер бұрын стандартты топ мүшесін белгілі бір білім, білік және дағдылар жиынтығымен тәрбиелеу міндеті алға шықса. Енді ақпараттық кеңістікті бағдарлай алатын, өз көзқарасын қорғай алатын, құрдастарымен және ересектермен нәтижелі және сындарлы қарым-қатынас жасай алатын сауатты, әлеуметтік бейімделген жеке тұлға қалыптастыру қажет. Яғни, сапа мен әлеуметтік бейімделуге баса назар аударылады.
Қазіргі заманғы мектепке дейінгі жастағы бала білім алуға қабілетті болуы керек; ол дамыған, зерттеу, рефлексиялық дағдыларға ие болуы керек. Мұғалім оларды практикада қолдану тәжірибесімен тікелей байланысты дағдыларды қалыптастыруы керек. Тапсырма қиын, бірақ шешуге болады. Жоғарыда айтылғандардың бәрі жобалау әдісін балабақша тәжірибесінде қолдануды қамтамасыз ете алады.
Жобалау әдісі технологиясы — бұл балалардың білім түрлі ресурстардың қол жетімділігі жағдайында әртүрлі қызмет әдістерін меңгеруіне ауыстыруына мүмкіндік беретін жоба. Бұған тәрбие мен білім берудегі тұлғаға бағытталған көзқарас көмектеседі. Тәрбие мен білім берудегі тұлғалық-бағдарланған тәсілге сүйене отырып, жоба әдісі білімнің әр түрлі салаларында танымдық қызығушылықты дамытады және ынтымақтастық дағдыларын қалыптастырады. Бірқатар авторлар (Л. С. Киселева, Т. А. Данилина, Т. С. Лагода, М. Б. Зуйкова) жобалық әрекетті мектеп жасына дейінгі балаларды оқытудың біріктірілген әдісінің нұсқасы, педагог пен баланың өзара әрекеттесуіне негізделген педагогикалық процесті ұйымдастырудың тәсілі ретінде қарастырады. Мектепке дейінгі білім беруде жобалау әдісін қолдану балалардың дербес белсенділігін едәуір арттырады, шығармашылық ойлау қабілетін дамытады, балалардың өз бетінше, әр түрлі тәсілдермен, қызығушылық объектісі немесе зерттеу нысаны туралы ақпарат іздеуіне жағдай жасайды. Сонымен қатар мектепке дейінгі білім беру жүйесіне ата-аналардың белсенді қатысуын қамтамасыз етеді.
Жобалау зерттеу технологиясының негізі балалардың дербес белсенділігі болып табылады — зерттеу, танымдық, нәтижелілік және жобалау барысында бала өзінің айналасындағы әлемді оқып, зерттеп өмірге жаңа білім алып келеді. Жоба бойынша жұмыс баланың танымдық қызығушылығын дамыту үшін үлкен маңызға ие. Осы кезеңде интеграция білім беру және шығармашылық мәселелерді шешудің жалпы әдістері, ойлау, сөйлеу, өнер және басқа да қызмет түрлерінің арасында жүреді. Білімнің әр түрлі салаларының бірлестігі арқылы әлемнің бейнесі туралы тұтас көзқарасы қалыптасады. Жобалау әдісінің негізгі мақсаты балаларға әртүрлі пәндік салалардағы білімді біріктіруді талап ететін практикалық мәселелерді немесе проблемаларды шешуде білім алуға мүмкіндік беру.
Сонымен, жобалау әдісінің басты белгілерінің бірі — ол тікелей іс-қимыл арқылы шешілмейтін проблемалық жағдайда болатындығында. Жобалау зерттеу технологиясының екінші ерекшелігі — оның қатысушыларының қызығушылығы жоғары болуы керек. Бірақ жай қызығушылық жеткіліксіз. Мұғалім де, бала да жобалық әрекетте олардың түсініп қана қоймай, сонымен қатар олардың мағыналарын да, маңызын да түсінуі керек. Жобалау әдісінің үшінші маңызды ерекшелігі — оның мақсатты сипаты. Бала жобалық іс-әрекет барысында өзінің көзқарасын білдіретіндіктен, ол әрқашан адресат — іздеуді өтінетін адам іздейді. Сондықтан жобалық іс-әрекеттің айқын әлеуметтік мәні бар, сайып келгенде, бұл мектепке дейінгі жастағы бірнеше әлеуметтік маңызды іс-әрекеттердің бірі.
Жобалау зерттеу технологиясы — бұл жекелеген сабақтарды өткізу әдістемесіндегі нақты өзгерістерді емес, бүкіл оқу-тәрбие процесінің жүйелік түрлендірулерін қамтитын күрделі ұйымдастырылған процесс. Біріншіден, өзгерістер оқу процесінің режиміне қатысты. Жобалық іс-әрекет жоспарды жүзеге асырудың әртүрлі кезеңдерімен логикалық түрде байланысты болатын балалардың әр түрлі іс-әрекеттерін қамтиды, сондықтан ол балабақшадағы сабақтардың дәстүрлі кестесінен шығады. Жобалау іс-әрекеттерін орындау барысында педагог шешетін негізгі міндеттердің бірі — проблемалық жағдай туғызу және оны өзгерту мүмкіндіктерін кеңейту.
Тәжірибе көрсеткендей, жобалау әдісі өте маңызды және тиімді. Ересектер мен балалардың бірлескен жобасында әр түрлі балалар іс-әрекетінің үйлесуі олардың дағдыларын шоғырландырады, айналадағы жағдайды тезірек және тереңірек ашуға көмектеседі. Жоба барысында балалардың алған біліміне, бақылауларына, әсерлеріне сүйене, баланың жеке тәжірибесіне назар аудара отырып, бірлесіп жасау атмосферасын құруға тырысамыз. Өйткені, әр баланы белгілі бір шығармашылық іс-әрекетке баули отырып олардың бастамаларын орындауына мүмкіндік береміз.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Веракса Н., Веракса Н. Мектеп жасына дейінгі балалардың жобалау қызметі.
2. Киселева Л.С. 2006. Мектепке дейінгі мекеме қызметіндегі жобалау әдісі: Балабақша менеджерлері мен практиктеріне арналған нұсқаулық.
3. Морозова Л.Д. 2010 ж. Педагогикалық жобалау әдісі: теориядан практикаға дейін.
Қызылорда облысы, Сырдария ауданы,
Ақжарма ауылы;
«Бүлдіршін» бөбекжай балабақшасы;
Сағындықова Мария Өмірбекқызы