Балабақшадағы тәрбиенің басты мақсаты — баланың жан-жақты және үйлесімді дамуы болып табылады. Сондықтан, балабақшадағы музыкалық білім берудің барлық міндеттері ортақ мақсатқа бағынады және музыка өнерінің өзіндік ерекшелігі мен мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып құрылады. Балалармен қарым-қатынас жасамас бұрын, олардың психологиялық және психикалық сипаттамаларын зерттеу керек, әрине, олар әр жас санатына сай ерекшеленеді. Мектепке дейінгі жастағы балаларда музыканы қабылдау ерекшеліктері көбінесе әлемді қабылдау ерекшеліктерімен сәйкес келеді және эмоционалды сезімталдықтың жоғарылауында; жаңалыққа байланысты көркемдік әсердің тереңдігі; қабылданған және жасалған образдардың жарқырауы; практикалық белсенді дамуға ұмтылу секілді факторлар жиі байқалады. Музыкамен тәрбиелеудің жалпы құрылымын төменде бірнеше бөлімдермен қарастырдым:
- Нақты музыкалық шығармаларға ғана емес, жалпы музыкалық өнерге деген қызығушылықты дамыту.
- Балалардың музыкалық және есту тәжірибелерін байыту, оларды халықтық, классикалық және қазіргі заманғы музыка шығармаларымен таныстыру.
- Балаларды көрнекті қазақ және шетелдік композиторлардың өмірімен және шығармашылығымен таныстыру: Құрманғазы, Абай, П.Чайковский, В.Моцарт, Э.Гриег және басқалар.
- Эмоционалды жауаптылықты, сенсорлық қабілеттерді, биіктіктегі шапшаңдықты, ырғақ сезімдерін дамыту; әннің дауысын, қимылдардың мәнерлілігін қалыптастыру.
- Музыкалық шығарманың әр сөйлемін мұқият тыңдау, олардың арасындағы байланысты сезіну, көңіл-күйдің өзгеруін сезіну, музыкалық бейненің динамикасын сезіну және музыкалық экспрессивтілік кешенінің рөлін тану қабілетін дамыту.
- Тыңдау, орындау, музыкалық, танымдық және шығармашылық іс-әрекеттің барлық түрлерінде балалардың дағдыларын жетілдіру.
Жоғарыда аталған міндеттерді музыкалық іс-әрекеттің 5 түрі арқылы түсіндіріп өтуге болады: ән айту — балабақшадағы музыкалық іс-әрекеттің негізгі түрі; музыкалық қозғалыс — бұл әр түрлі жаттығулар, билер, ойындар; музыканы тыңдау — классикалық, қазіргі заманғы, халықтық; музыкалық аспаптарда ойнау және драматизация ойыны. Музыкалық қабілеттердің дамуымен балалар әр іс-әрекет түріне тән дағдыларды дамытады. Балалық шақ — бұл музыкалық қабілеттердің дамуына қолайлы кезең деп айтуға толық негіз бар. Музыкалық қабілеттер, басқа да қабілеттер, дағдылар секілді қалыптасады және дамиды. Өнер мен мәдениетті тану балабақша қабырғасында басталады. Егер сурет салу, музыка, ойын тағы басқасының біреуін балабақша бағдарламасынан алып тастаса, бала дамуына үлкен соққы болар еді. Сол себепті музыка арқылы баланың дағдысын, қабілетін дамытуға да үлкен мәнмен қарау керек деп санаймын.
Мектепке дейінгі балада психикалық дамуда эмоционалды сала жетекші орын алатыны белгілі. Бұл баланың жеке басының қалыптасуында, оның жоғары психикалық функцияларын дамытуда, мінез-құлқын реттеуде шешуші рөл атқарады. Сондай-ақ, баланың жеке басының үйлесімділігі оның психикасының екі негізгі бағыты — зияткерлік және эмоционалды деп бөліп қараймыз. Ақыл мен әсер бірлігі жағдайының қалыпты, синхронды дамуының дағдыға үлкен әсер ететінін ескеруіміз керек. Музыкалық элементтерді есту, тану және жаңғырту қабілетінің белсенділігі қабілет пен дағыға да әсер етеді.
Әр музыка жетекшісінің мақсаты балалардың оның музыка сабақтарына қызығушылық танытуы, қажетті дағдыларды дұрыс жасап, қабілеттерін көрсете білуі. Дегенмен, балаларды қызықтырып қана қоймай, оларға білім беру, оларға бірдеңе үйрету, идеяны жеткізу, жалпы музыкаға және жеке музыкалық шығармаларға деген көзқарасты қалыптастыру және осы өнер формасының сұлулығын көруге үйрету де өте маңызды. Тыңдау, есту, орындау дағдылары мен атаған нәрселерді меңгерген соң ғана жүзеге асады. Мұғалімнің әр әрекеті (сөз, қимыл, интонация) балалардың оған деген қарым-қатынасына және оған еліктеуіне, оны қайталауына тікелей әсер ететін жағдаяттар.
Жеңіл қабылдау балаларға естігендерін немесе көргендерін оңай жаңғыртуға мүмкіндік береді. Мұғалімнің жұмысында кешенді құрылым болуы керек. Барлық жұмыс әдістерін қолдану өте маңызды — бұл ән айту, би, әңгіме, әңгіме, театрландырылған іс-әрекет, ойнау, кино көру (видео, суреттер), өйткені балалар темпераменті әр түрлі, музыкалық және басқа қабілеттері әртүрлі, әртүрлі қызмет түрлеріне тартылады. Балалармен жұмыс жасауда жетістікке жету үшін сыныптағы мұғалім жігерлі, сөйлеуі мағыналы, эмоционалды, сауатты, семантикалық үзілістер болуы керек. Мұғалімнің мейірімділігі, шынайылығы, оның музыкаға деген құштарлығы және оған деген сүйіспеншілігі өте маңызды — балалар да мұны сезінеді, ең бастысы, олар эмоционалды түрде жұқтырады және дағды қалыптастырады. Барлық балаларға да, әр балаға да, мұғалімнің белгілі бір іс-әрекеттеріне реакциясы мен сабақты өткізу барысында оларды ескеру отыру керек.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
- Бейлино А. Саусақтағы ырғақты ойындары. — Мектепке дейінгі тәрбие, 1993.
- Балабақшада музыкалық білім беру әдістері. Ред. Ветлугина Н. А. және басқа «Білім» баспасы 1989 ж.
- Давыдова Н. Музыкалық білім негіздері. — Мектепке дейінгі тәрбие, 1994.
- Михайлова М. А. Балалардың музыкалық қабілетін дамыту. — Ярославль «Даму академиясы», 1997 ж.
- Балабақшадағы музыка. Ред. Н.А.Ветлугина. М .: Музыка, 1980.
- Школяр Л. Баладағы музыка мен музыкадағы бала. — Мектепке дейінгі тәрбие, 1992 ж.
Қойшыбаева Рауабану Қойшыбайқызы
Қызылорда облысы, Арал ауданы,
Ақбай ауылы КМҚК
«Қызғалдақ» балабақшасының музыка жетекшісі