Баланы тәрбиелеу мен дамытуда жақсы нәтижелерге жету үшін оған өзіне ұнайтын іс-әрекеттерді ұсыну қажет. Барлық балалардың жақсы көретін жұмыстарының бірі — сурет салу. Менің мақалама арқау болған профессор, доктор — Тамара Семеновна Комарованың көптеген ойлары мен идеялары һәм әдістерінің пайдалылығы десем артық болмас. «Балаға сурет салуды ұсына отырып, біз оның танымдық қызығушылығын, ақыл-ой дамуын, ұсақ моторикасын, шығармашылық ойлауын оятамыз» деген пікір айтады автор.
Сурет салу бойынша нұсқаулық — бұл баланың туа біткен сурет салу дағдыларын жетілдіре алатын білім беру қызметі. Балаларға қажетті дағдыларды игеруге ата-аналар немесе педагог қызметкерлер көмектесуі керек. Бейнелеу өнерін оқыту әдістері балаларға қарындаш немесе кенеп, қағаз ұстауды үйретіп қана қоймай, сонымен бірге эстетикалық сезімдерді дамытуға, атап айтқанда сұлулықты көруге және оны өзі жасай білуге, өз ойларын ашық көрсетуге, идеяларын шындыққа айналдыруға бағытталған әсем өнер.
Балаларға бейнелеу өнерін үйрете бастағанда, олардың жас ерекшеліктерін ескеріп, сурет салудың тиісті түрлерін таңдау керек. Жас балаларда көптеген дағдылар дамыған. Кіші мектеп жасына дейінгі балалар әлі де қолына қарындашты дұрыс ұстай алмайды. Сол себепті параққа алғаш сурет салғанда әсерін, қимылын қадағалай алмайды. Суреттерді қағаз парағына дұрыс орналастыра алмайды. Осы себептерге байланысты сурет салу сабағын бастағанда қарапайым дағдылар мен әдістерді негізге алған дұрыс.
Жоғарыда аталған мәселеге байланысты Комарова өз еңбегінде бірнеше алғашқы кеңес ұсынады:
- Балаға қарындашты дұрыс ұстауды үйрету;
- Қарапайым сызықтар мен кескіндер, «таяқшалар» мен «жолдар» суреттеуді үйрету;
- Сурет салғанда бояуды шекарадан асырмау дағдыларын қалыптастыру;
Бүлдіршіндер сурет салу шеберлігінің алғашқы арсеналын игерген кезде, ол өзіне деген сенімділікті сезініп, идеяларын қағазға бетіне түсіруге мүмкіндік туады. Сурет салудың екінші кезеңін төртке бөліп қарастырдым:
- «Ауада сурет салу». Сурет салудағы алғашқы сабақтардың бірі — ауада қолмен сызықтар мен геометриялық фигуралардың шартты кескінін салу болып табылады. Мұны сіз балаға саусақпен немесе бүкіл алақанмен салуды көрсетесіз. Мұндай бастапқы сурет салу түрі баланы қағазға бір нәрсені бейнелей бастауға дайындайды. Дәл осындай қозғалыстарды түзу тегіс бетке, мысалы, үстелге де жасауға болады
- Бірлескен сурет. Балаларға сурет салуды үйретудің келесі кезеңі — баланың қолын қағазға қарындашпен алып бару. Бала суреттердің қалай жасалынғанын көреді, ал ересектер не болатынын түсіндіреді. Суреттің бұл түрімен бала қарындашты дұрыс ұстауға үйренеді, оны қағазға басып, соңында қарапайым сызықтар, пішіндерді тез сала бастайды.
- Суретті аяқтау. Бұл жұмыс бөлігіне негізделген сурет, онда суреттің бір бөлігі (айнадағы сурет сияқты) немесе қосылу нүктесі сызылады. Бала суреттегі жоқ мәліметтерді оң немесе сол жақтағы кескінге қарай отырып ұқсастықпен аяқтауы керек немесе нүкте қосып, сурет алады. Сюжеттік сурет пен ересек адам сюжетке сәйкес қызықты бірдеңе айтса жақсы салынады.
- Мен өзім сурет саламын. Сурет салудың барлық бастапқы түрлерін қолданғаннан кейін, бала өздігінен сурет салуға дайын болады. Ал ересек адам оған сызбаның жобасын көрсетіп, айтып, тапсырма бере отырып, оған көмектесе алады. Егер сіз балабақшадағы балаларға оңай меңгеруге болатын кескіндеме техникаларын көрсетуді жалғастырсаңыз, бұл оның бейнелеу әрекетін едәуір байытады. Осылайша бала бұрын жасай алмайтын нәрсені игереді.
Әрине, жас балалардың суреттері көп жағдайда ретсіз
келеді. Өйткені, сурет салу бейімі, дағдысы күрделі әрі қиын екені даусыз.
Сондықтан балабақша педагогы баладан ешқашан салған суреттің дәлдігі мен нақты
заттарға барынша ұқсастығын талап етпеуі керек. Егер бала үнемі жаттығулар
жасаса, мұның бәрі біртіндеп қалыптасады. Баланың сурет салуға деген
қызығушылығын ояту үшін сіз оны әрдайым қолдап, сурет салуға байланысты жағымды
жағдайларды жасап отыру керек. Егер ол киімін немесе кілемді бояған болса, балаға
ренжімеңіз. Ондай олқылық үлкендерге қате болғанымен, балабақша балалары үшін
бейнелеу өнерін меңгерудегі процес екенін, олар оған позитивті қарайтынын
ұмытпаған жөн.
Енді сіз
балаларға сурет салуды үйретудің қарапайым тәсілдерін білесіз. Баланы сурет
салуға қызықтырып
және оның шығармашылық дамуына жағдай жасап отыру керек.
Осылайша сіз баланың позитивті эмоциялармен сурет салуға деген қызығушылығын
арттырасыз, ал ол көп ұзамай сізді, ата-анасын өзінің әдемі туындыларымен қуантады
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Комарова Т. С. Теория и практика обучения изобразительной деятельности в детском саду
- Комарова Т. С. Формирование техники рисования у детей дошкольного возраста
Аккасынова Гулжайна Кумисбаевна
Қызылорда облысы, Арал ауданы,
Ақбай ауылы КМҚК «Қызғалдақ»
балабақшасы әдіскері