АРМЕНИЯ КІТАПХАНАСЫ , Матенадаран, Месропа Маштоца атынд. — Армения Республикасының көне қолжазбалар мен тарихи архивтік құжаттар сақталатын мемлекеттік кітапханасы. Мұнда Арменияның көне заманнан бергі тарихын баяндайтын материалдар жинақталған. Сонымен қатар басқа да көптеген елдер тарихы мен мәдениетіне қатысты деректер, қолжазбалар бар. Матенадаран залдарынан “отпарас, пұтпарас” замандарының аңыз-ертегілерінен, мифологияларынан бастап, 20 ғ-дың алғашқы ширегіне дейінгі жазбаларды табуға болады. Қолжазбалар мен әр алуан басылымдардың жалпы саны — 25 мыңдай. Мұндағы ең үлкен қолжазбаның салмағы 34 кг, оған кезінде 700 бұзаудың терісі пайдаланылған. Ең кішкентай қолжазба 12 гр тартады. А. к-да славян, парсы, грек, иврид, үнді, латын, грузин, араб және түркі халықтары тілдерінде жазылған қолжазбалар да сақталған. Сондай көне қолжазбалардың бірі — “Қыпшақ тілінің грамматикасы”. Ол 1581 — 98 ж. армян әліпбиімен көшірілген. 11-14 ғ-ларда Қара теңіздің солт. жағасы мен Азау теңізі жағалауларын мекендеген қыпшақтар тілі негізінен осы 13-14 ғ-дың ескерткіші болып есептелетін “Кодекс Куманикус” арқылы зерттелуде. Қазақстан ғалымдары арасынан бұл көне мұраны тіл тұрғысынан тұңғыш зерттеген — Әбжан Құрышжанов. “Кодекс Куманикус” армян-қыпшақ, қырым-татар және қарайым тілдерін зерттеуде де кеңінен қолданылады. Түркі халықтарының тарихы мен мәдениетін зерттеушілерге А. к-дағы “1512 — 1800 ж. жарық көрген армян халқы кітаптарының библиографиялық көрсеткіші”, “армян халқының 1801 — 50 ж. кітаптары” (1967), “1567 — 1800 ж. Константинопольде жарық көрген армян кітаптары” (1964), “Армян библиографиясының библиографиясы” (1963) т.б. кітаптар құнды мағлұматтар береді. Кітапхана жыл сайын 26 мың оқырманға қызмет көрсетеді.