АПАЛАРЫМ
Мен ұл ем. Сендер ең үш тамаша елік,
Төртеуіміз бір әкенің баласы едік.
Төрт тағдыр қайғысы мен қуанышын
Өстік біз бір омыраудан таласа еміп.
Есейткен жетті күндер сыр ақтарып,
Қалдым мен қоштасарда бір-ақ танып.
Таралып шартарапқа жолдар шықты
Сендердің бұрымдарың сияқтанып.
Кеттіңдер біздің үйден ұзатылып,
Қатыгез қимастықты қыз аты қып.
Сан түндер сағынышым көз ілдірмей,
Жүгіріп сыртқа шықтым жүз атылып.
Деді әкем: қиын болды-ау, қарағым-ай,
Жан көкем, жадыратшы қабағыңды-ай.
Мен үйде жалғыз қалдым, мергендердің
Қосына тастап кеткен қарауылдай.
Кеттіңдер «Жат жұрттық» боп жаратылып,
Жанары басқа ауылға қаратылып.
Мен болсам еш дария құймайтұғын,
Көлшік боп қалдым шетте дара тұнып.
Есейткен жетті күндер сыр ақтарып,
Қалдым мен қоштасарда бір-ақ танып.
Әкенің қасиетті шаңырағы,
Тікейіп кетті талай құлап барып…
Туғасын талмай ұшу қанатқа сын,
Білем мен ол күндердің сан аптасын.
Көнбеуге жалғыздыққа амалың жоқ,
О бастан жалғыз қылып жаратқасын.
Жігерін жетті жылдар қайрап маған,
Сонда да амалым жоқ ойлап қалам!
Төрде үлкен шарайна тұр, айдынында,
Бір кезде алты бұрым ойнақтаған.
Кейде мен көлінде қап Қособаның,
Сендердің саулығыңа тост аламын.
Бүгінде мені ұмытып кетсеңдер де,
Бақытын ойлап басқа босағаның.
Көп өтті қимас күндер белестері,
Көп болды сендер жақтан жел еспеді.
Өзі ұшқан ұясына қонбай кету —
Япырым-ау, құстарға тән емес пе еді?
Бұл үйде әкең өтті бас иетін,
Ана өтті ардақтаумен қасиетін.
Бір менің маңдайыма жазылған ба,
Көтеру мына төрдің қасіретін.
Қайтейін, өтсін деп ем еленбеумен,
Мықтырақ болып шықты менен кеудем.
Мен бе деп жүрмісіңдер әлде сендер
Көлденең көк аттыға елеңдеумен.
Бар болған кездеріңе сүйінемін,
Жоқ болған күндеріңе күйінемін.
Мен жалпы ақ перзенті болсам керек
Үміті үзілмейтін дүниенің.
АРУАНА — БАУЫР ДҮНИЕ
Аруана жаудың қолына түссе ботасын шайнап өлтіріп,
Қаралы мойнын қайтадан артқа бұрмастай халге келтіріп.
Жеріне тартып отырады екен моншақтап жасы
боздаумен,
Омырауын шерге толтырып.
Апталап-айлап таңдайын мейілі тасбауыр шөлдер
құрғатсын.
Қазығын таппай тоқтамайды екен мәңгілік тіпті
күн батсын.
Туған жер төсін аңсаумен өткен аруана — бауыр дүние,
Сен маған осынау ақ жүрегіңмен қымбатсың.
Бірақ мен оны жыр қылып қалай жаза алам,
Жетер ме адам сөзі оған!
Өмірде ұзақ жасауың үшін болғаныменен қайғың қас,
Туған жер, сен деп қайғыра алмасам тағдыр да мені
бай қылмас.
О бастан саған ынтызар туған аруана тектес ұл ем мен
Қазығын таппай қайырылмас.
Әрқашан аңсап оралам саған тартпасын мені қай тарап,
Көгілдір көлге алқынып ұшқан аққудың даусын
қайталап.
Оны да кешір, ойда жоқ сәтте жанардан ыстық
жас болып,
Мөлт ете қалсам балапанымды шайқап ап…
Қашаннан жақын таныс хал маған болғанмен удай
бұл шарап,
Дидарың үшін қалдырдың артта қанша бақ!
Мен сенің бүгін қойныңа жеттім сабылып ұшып,
туған жер,
Сарғайып ұшып, жүректі тоқсан пәршалап.
Қайғырған жоқпын баратқан қалып малға да,
тіпті басқа да,
Гүл шығады ғой тасқа да.
Тауға да керек астана,
Тасқа да керек астана.
Басқаға сенен айта алман,
Әнім бұл менің басқа сөздермен сан рет салып
қайтарған.
Сәнім бұл менің жамылып шығар жаңғырған басқа
тойларға,
Жүрісім менің басқа жорғамен шайқалған.
Кеудемде жүрген, зердемде жүрген ынтызар ықылас от өріп,
Сен мұны менен бетер ұқ!
Түкпірімдегі дір ете қалғыш осынау құйттай жүрекпен
Келем мен бүгін қасиетті байтақ Қазақстанды көтеріп!
ҚАРАҚАЛПАҚ ҚЫЗЫНА
Бүгін ғой жаңбырлатып жақын келдім.
Ұзасам таңдайыма татыр демің.
Қағілез қара бала болғаныммен,
Жүрегім кәдімгідей ақын менің…
Мен барда армандап қал, аспандап қал,
Балқысын бауырындағы баспалдақтар.
Су қылып мойыныңды Мойнақ жақтан,
Бір кезде ұшушы ең-ау қасқалдақтар.
Көшер ме сені керіп қыс түнерген,
Мылтығын лақтырар ма сұсты мерген.
Мен саған Алатауымды көрсетейін,
Қасыңа қырық қыз ертіп шықшы бермен.
Қалайша арман саған елтімесін,
Дауысын қазды аспанның келтіресің.
Қайтпасам болмайды енді Алматыма,
Сен мені өртей-өртей өлтірерсің.
ӨКПЕЛЕМЕҢДЕР, АҒАЛАР
Жер бетінде қанша өкпелі ағам бар,
Бөрі менің болашағыма алаңдар.
Бірақ маған сенімменен қараңдар,
Мен сендерді алдамаймын, адамдар!
Көз алдымда келесіңдер алаулап,
Менен бұрын көтерілген жалаулар!
Сендер барда мен де таңмын шығыстан,
Шұғылаңды батысқа алып жылысқан.
Сенімдерің қалар болып мұратым,
Жігіт бол сам бір өкпеге тұратын,
Алыстама, бермен кел,
Көк теңізде көтерілген желкендер.
Өкпелеңдер, күйініңдер,
ұрсыңдар.
Бәрің маған сыңғырлаған жырсыңдар
Әйтеуір тек үміт үзе көрмеңдер…
ЖАР БҰРЫМЫ
Кейде ұқсап жалғыз еркеме,
Көрінесің қай шақта сан қыз болып.
Жауырын дейтін өлкеде,
Жатасың кейде жалғыз қонып.
Екеу де боп ағасың қосарланып,
Қырық та боп қоштасып тарасасың,
Қай жаққа құласаң да жарасасың,
Ей, менің қара шашым!
Қара мақпал қойнаулар көктемде де
Саған ұқсап жатады қарауытып.
Алабұртып ұшады бала бүркіт,
Ол да сендей жүрекпен далаға ынтық.
Сусылынан сары тамыз салқындаған,
Қара семсер қанат боп қалармысың.
Белдеуінен даланың солқылдаған
Бесқарағай орманы болармысың,
Ей, менің қара шашым!
Келдім саған жұлдыздар жүз аққанда,
Қашықтатпай көзімнен бір елі мен.
Сапарыңды толқындар ұзартқанда
Кемелердің саулығын тіледім мен,
Ей, менің қара шашым!
ҚАЗАҚСТАН КӨКТЕМДЕРІ
I
Жапырақтардан тіл бітіп бала құстарға,
Көктеме келді тағы да Қазақстанға.
Медеудің мынау үкілі басы бұрқырап
Сапарын тартты сабылып саз алыстарға.
Сұңқар шыңдардан суырып семсер ақберен,
Бұрма құзардан бұзылып көшті қақ терең.
Бала қайыңдай солқылдап бұлақ сайлардан,
Кеудемнен менің сыбызғы тартып ақты өлең.
Алмалы бақтар бүршігін жарып ақ қардай
Дүркірейді өлем көсіліп тартқан көкпардай.
Жалтыр нулардан аққулар ұшты, қанаты
Солдаттар жақтан сағынып жеткен хаттардай.
Сағындым сені болғанмен алшақ аралар,
Дауысын маған дара тыңдатқан далалар.
Көзімде менің жарқылдап қалып жүрсің сен
Аэропорттардың қанатында аққан қалалар!
Составтар шеру тартқанда болат шектерден,
Сүқтандым саған сұқсырлар ұшқан бөктерден.
Мен саған ғашық осынау жылдар ішінде
Алдымнан аспан кемпірқосағын көп көрген…
Ойладым сені құрбымен наз алысқанда,
Көктем де келді, мінеки, Қазақстанға.
Мен сене алмаймын
Қазақстанға сенгеннің
Басынан базар ұшқанға.
Құлағым сенің қоңырауыңнан ашылған.
Жасым да сенің омырауыңа шашылған.
Тентектеу менің бозбала күнім жүр сенде
Көзіме оттай басылған…
II
Қызығы қырды ұрлаған,
Қызғалдақ сылқымдары.
Кеудемнен сылдырлаған
Сырдария толқындары.
Даланың шартарап ән,
Барабан дастандары.
Қарағай қалқалаған,
Қарағанды аспандары.
Сағадан салқындаған,
Алатау ақпа қары.
Жаңадан жарқылдаған
Қаратау қақпалары.
Көкшетау ормандары
Жүрегі бұлбұлстан.
Маңғыстау армандары
Көзімнен бір-бір ұшқан…
Өр сулар, батыр сулар,
Ғажапсың бұл шағыңда,
Бәрің де жатырсыңдар,
Көктемдер құшағыңда.
Сендер жақ кең керіліп,
Қанаты жырлап есіп.
Төбемнен төңкеріліп,
Барады тырна кешіп…
Ауылды үш айналып,
Кетті олар көк аспаннан.
Осыдан басқа байлық
Қажет те емес маған.
IІІ
Алдында ай дірілдеп ұзақ таңға,
He жетсін айдын көлден құс атқанға.
Сол құсы құрғырыңды атпасаң да
Өзіңді құс атқанға ұсатқанға.
Қыр маздап қызыл-жасыл гүлдерменен
Бақтарда бұлбұл тілі күрмелмеген.
Тағалап жатқан мынау аспан жақты,
Ғашықпын қара зергер түндерге мен.
Толтырған құшағыңды гүл шоқтарға,
Іңкәр да болар жаның бүл шақтарға.
Сағынсаң, осынау көлге мені шақыр,
Ақ еркем, ақ жақұтың бұршақтарда.
Таусылмас болды-ау ғасыр бұл бір маған,
Қашан да саған қарай күмбір қағам.
Ақ сүйрік саусағыңды сағындым мен
Көк пішен көз алдымда судырлаған…
МЕН СЕНІ КӨРГЕМ
Жатады сенің құз кеудең толқып — басылып,
Ойнайды сезім жүзіңде сенің от болып.
Әндерің сенің тауларға заңғар басы бұлт,
Барады мені бөктеріп.
Ақ дидарыңнан жаныма бір шоқ түсті ме,
Алдымда менің алаулап жатқан қыр қандай.
Қатпар да қатпар мың жылдық қарлар үстінде,
Қызғалдақ қаптап тұрғандай.
Қалай мен келгем бүгінге дейін мән бермей,
Қалай мен келгем өн білмей.
Мен сені қазір теңіздерге ертіп кетер ем,
Тек маған ерсең жанға ермей.
Қай жақтан жүрсің, қай тұстан естің арман-ән,
Шығар-ау саған сан арман қанат қармаған.
Бір жерде сені көргендеймін-ау осы мен,
Қызғалдақ, гүлін жармаған!
Көрдім бе сені әлде мен жазық алшақтан,
Көрдім бе әлде қырлардан жұпар аңсатқан.
Тұлғаңды сенің вагоннан көрдім әлде мен
Бұрылыстарда алдымнан состав қарсы аққан.
Онан соң сені өткелде көрдім өрде мен,
Тереңін толқын тербеген.
Сондағы сотқар, тебіренген ағыс мен саған,
Өтуге мұрша бермеген…
Мен сені көргем жырақ армандай лаулаған,
Жырлап жатқанда тау маған.
Сондағы тентек тәкаппар аспан мен саған
Шатырлап тұрып жаумаған!
Мен сені көргем көктемде көктен назар сап,
Ұшқанда тырна азан сап…
Жоқ, сені қазір, дәл қазір көріп тұрмын мен
Шалқыған көлім қалқып қалғанда қаз аңсап.
ҚОШТАСУ
Сенделіп өрттей сезіммен
Лапылдап кетіп барамын.
Үзуге моншақ көзіммен
Жақындап кетіп барамын.
Құдіретіңе о, туған Жер,
Сеніп кетіп барамын.
Қимастық, сенің отыңнан
Теңселіп кетіп барамын.
Алысты барам арман қып,
Ауырың болса арт, өмір!
Жолына жырдың құрбан қып,
Басымды тіктім әйтеуір.
Сенімге мені бөлеген,
Жандардың мынау алдында,
Қадірмен дос ең, о, өлең,
Ұятқа мені қалдырма.
АЯУЛЫ ІНІМ
Сәкенбісің, жазбаған Қасымбысың,
Әлде менің маздаған жасымбысың.
Әлде сен өзгеше бір ғұмырмысың,
Немесе менен басқа ғасырмысың.
Жыл сайын сан өзгеріп дала мынау,
Мен де осы кексе тартып барамын-ау.
Жоғалтқан ақ қайыңдар арасында
Он жетім сенде жүр ғой, қарағым-ау.
Жиырма бес басын зорға тізгіндеген,
Сырға әуес сенде жүр ғой қызғын денем.
Сен менің ойнақтаған ақ ботам ең,
Он жетім, неге күдер үздің менен.
Тентегім, бұның қалай аңсатқаның,
Мен сені тау мен тастан қанша ақтардым,
Отыршы қарыс жерден бір көрейін,
Тағы бір лапылдатып жан шоқтарын.
Жүрсің-ау, мына қызды ұнатып-ақ,
Тұрсың-ау, мына күзде гүл атып-ақ.
Ол менің кезім еді,
Есім кетіп
Сүйетін арманымды жылатып-ап…
Күн сайын өтіп жүрдік кіл сындардан,
Қу соғыс қасіретінен мың сынды арман.
Өміршең біздегі ұлы махаббаттар
Без көйлектің ішінде бүршік жарған.
Қалай мен оны мұңмен толғамайын,
Кез еді о л қуанышқа қайғы ағайын.
Біреудің бүл да өзіндей жұлдызы ғой
Жылатып ала көрме, айналайын…
Кел бермен, альбомымды көр, қарағым,
Тулаған өмірім менің толған ағын.
Мұнда мен бірде темен құлдилаймын.
Қасқайып тұрып бірде ерге ағамын.
Мұнда мен тілсіз сөйлеп, кезсіз керем,
Ұғарын талай сырды сезсіз көрем,
Сары ауыз мына сурет балапан шақ,
Сырласып кермеген шақ еш қызбенен.
Мына шақ жігіттікке ұмтылған шақ,
Ал мынау кеудемде алғаш жыр тұнған шақ.
Мына шақ ертеңді аңсап тұрған шағым,
Мына шақ тұрған шағым былтырды аңсап.
Суреттің түсіппіз-ау алуан санын,
Мынада ессіз-түссіз жарды аңсадым.
Мына жас жаутаңдаған жанардағы,
Сендерді өкпелетіп алған шағым.
Ал, мынау жігіттікке бұғалық сап,
Арман қып аңсап жеткен ағалық шақ.
Бұнда мен алынбайтын қамалдаймын,
Жоқ, жоқ, жоқ сол қамал тұр маған ұқсап!