ТАБИҒАТПЕН БЕТПЕ-БЕТ
Лапылдаған менің ыстық лебізім
Тас тәніңді тұрған сенің жұмсартып.
Мен болмасам теңіз де емес теңізің,
Даңқың сенің кете де алмас мұнша артып.
Мен болмасам аспан да емес аспаның,
Жұлдызына қарайды кім қызығып.
Орманыңа менің көзім сүзіліп,
Жапырағынан сорғалайды жүз үміт.
Тек менімен бақыты бар далаңның,
Менің қолым ертеңіңді қамшылар.
Тек ұшымен мен ұстаған қаламның
Сатыр-сұтыр ұйқасады тамшылар.
Менің жаным лирикаңның жинағы,
Туларыңның биіктеткен мерейін.
Менің кеудем ерекше бір күй бағы,
Бұлбұлыңның бүлкілдеткен көмейін.
Ең сұлу нұр саған менен тараған,
Мен болмасам көкірегіңе толар мұң.
Кешіре гөр, жаратылыс жан анам,
Тентектікпен қатты айтқан да болармын.
ДОСҚА СЫН
Қанша дос боп жалғасам да аяулы арман-тілекті,
Аямайтын ащы сыным ашындырар жүректі.
Табысыңа шын қуанып, сырға қоссам сыр алуан,
Бекер басқан қадамыңды бетке айтпай да тұра алман.
Білген жанға өмір деген мәңгі жарқын жаз емес,
Жұмыр бастан кетіп жатар кемшілік те аз емес.
Әрине, оған кейде-кейде керек шығар кешірім,
Алайда оны кешірместен досша айтудың несі мін.
Өмір бізге кінәлі емес, шексіз достық сый еткен,
Сондықтан да менің сыным өтер бәлкім сүйектен.
Мейлі ұнат, мейлі ұнатпа мені тіпті ол үшін,
Қажет болса қолды саған бір сермеу де борышым.
Сені өкпе мен ренішке батырғанда белшеден,
Кем мұңайып, аз қиналып тұрмын ба екен мен сенен?
Бұл айтылған достық сынды мейілің шын ұқ, шын ұқпа,
Тек қана оның маған да жай тимегенін ұмытпа.
АНА
Арманыңды ақтарамын ба жүрегімде тербесем,
Айға сіңлі, қарындассың қасиетті Жерге сен.
Мен өзіңді теңдесі жоқ құдірет деп түсінем,
Сендік қуат мың есе артық Жердің тарту күшінен.
Сұлу әлем, әлем сұлу сен жаратқан адаммен,
Көк жолының қарсылығын қағып тастап барам мен.
Сендік қуат болар бәлкім, басын иді көк маған,
Әр кез сенен туғанымды есіме алсам, тоқтаман.
Ал ұмытсам, ұмыт болып қаларымды білемін,
Ұмыт қалмау үшін менің шарқ ұрады жүрегім.
Шат жүріп-ақ қас қаққанша боламын мен шермеңде,
Жетім емес кей ананың жетімдігін көргенде,
Көз алдымда жас дөңгелеп булығам да ызадан,
Маған тіпті сөз келмейтін ұяттардан қызарам.
Бұл дүниеге онсыз-дағы кеткен жоқ па көп есең,
О, аналар, кей пасықты жаратасың неге сен!
Тасбауырлар дүниеге келсін де, тез кетсін де,
Әлде өзгелер ондайлардан жиіркенсін дейсің бе?
Қай кеудені жылытады лапылдаған отпенен,
Өз кеудесін жылытуға құдіреті жетпеген.
Анаң саған керек болса, балаңа да сен керек,
Кезекпенен ауысатын ғұмыр ғой бұл дөңгелек.
Ана керек, о, адамдар, ана керек адамға,
Анасыздар аң сияқты күн кешіп жүр ғаламда.
Пікірімді ұнатпаған таптық та дер дананы,
Даналықтың қажеті жоқ сыйлау үшін ананы.
II
Білмедім мен, сен әйтеуір ораласың көп тілге,
Киелі сүт құдіретімен әлде есейіп кеттім бе?
Ана десе әйтеуір мен өзге сөзді есітпен,
Құлағыма үн келеді қоңыраулы бесіктен.
Құлағымда ол үн менің көрген емес толастап,
Өйткені сен жылауыма қарсы болдың о баста-ақ…
Бүкіл әлем шуларына жіберді де сүңгітіп,
Өзің қаққан қоңыраудан кетті маған тіл бітіп…
Қоңыраулардың үні мені жетектеді қиянға.
Қоңыраулардың үні мені шомдырды сан қиялға.
Тұтқасынан ұстамақ боп дария — білім есіктің,
Мектеп бардым, онан да мен қоңырау үнін есіттім.
Ұстаз болдым. Сөз сөйлетті болашақтың мінбері,
Көз алдымда қызыл ала қызғалдақтар гүлдеді.
Дәл бүгін де нұрлы ертеңнің қоңырауы етіп тұр мені,
Өміріме өзің қаққан қоңыраудың үндері.
Өзің қаққан қоңырауда өмір жыры бар екен,
Оның үні тарқамайтын болды менің мерекем.
Сол үнменен тыным таппай бақытымды күреймін,
Өйткені мен мерекемнің тарқамауын тілеймін.
КӨКТЕМ
Қанша жүректі
Нұрлантып келдің.
Қанша теректі
Ырғалтып келдің.
Қанша қап алма
Тағы үзіп келдің.
Қанша балықты
Ағызып келдің.
Қанша сәулеңе
Сүйгізіп келдің.
Қанша сәукеле
Кигізіп келдің.
Мына келісіп
Қызық-ақ келдің.
Қанша тырнаны
Тізіп ап келдің.
Қанша көп ектің
Күлін шынардың,
Қанша бөбектің
Тілін шығардың.
Баққа мәуелі
Тола ма шөлейт.
Айтам,
Әуелі,
Әуелі сен айт.
Қанша қалаға ірге қаладың.
Кел-кел, аяулым,
Бірге барамын.
Қызартып келген
Қырқаның белін.
Іңкәрім менің,
Сұңқарым менің..
УАҚЫТ
Уақыт деген кері ақпайтын бұл өзі
Бұрқ-сарқ етіп таудан құйған тас бұлақ.
Қызық-ақ тым, қатал-ақ тым мінезі,
Асықпасаң бара жатыр басқылап.
Әкелердің әр тайдырып жүзінен,
Аға болып өтіп жатыр арынды.
Іні болып қуалайды ізіңнен,
Сенен тіпті әлдеқайда дарынды.
Қарап тұрсаң сен шыққан тау олардан
Әлдеқайда, әлдеқайда аласа.
Өтіп жатыр қыз боп жаны толы арман,
Сүйгеніңнен әлдеқайда тамаша…
Жандардың отты жарқылындасың,
Көгімде мәңгі маздар күн.
Шағалалардың шаңқылындасың,
Қаңқылыңдасың қаздардың.
Құрышы қанбас құлақтардасың,
Құрақтардасың ән шерткен.
Дауыстап жатқан бұлақтардасың,
Алқынып келем аңсап мен.
Саусағындасың күйші біткеннің,
Аңсауындасың құрбымның.
Шалғайындасың биші көктемнің,
Таңдайындасың бұлбұлдың.
Қызғалдақ қамал қырларымдасың,
Сырларындасың атаның.
Жанымның барлық ырғағындасың.
Аяулы менің Отаным.
МЕНІҢ РЕСПУБЛИКАМ
Бұлыңғыр күндер кетті оралмасқа,
Бұл күнде Балқаш басқа, Арал басқа.
Лениндік даналықтан туған дала,
Айналды көрген көзің ала-алмасқа.
Сенбесең Ертіс, Сырды арала бар,
Болашақ арнасымен ағады олар.
Тайганың орманындай бұл далада,
Басына жұлдыз қонған бағаналар.
Еліне миллиард пұтты несібе етіп,
Тың жатыр ен қимылдан есі кетіп,
Ала қиғаш шабады рельстер,
Тауларды тесіп өтіп, кесіп өтіп.
Самсаса комбинаттан дала тұнып,
Заводтар зіркілдейді болат үгіп.
Бір қаланың болғанша атын қойып,
Басқа жерден жатады қала туып.
Адамы боран күшін иліктіріп,
Құлаққа жеткізеді күй ғып тұрып.
Кендер мен телевизор вышкалары,
Заманға заңғардан тұр билік құрып.
Тербелсе Оңтүстікте мақта алабы,
Каспийде алтын сазан қақталады.
Тереңін көмір кернеп, өмір тербеп,
Түр бүгін Қарағанды шахталары.
Аумағы ұлан-ғайыр мұнша дала,
Сұлу ғой ақ алтынмен тұнса ғана.
Болады күзде бейне
Жүйек сайын
Жатқандай қатар қонып мың шағала.
Бұл жерде шағаладай көп қалалы,
Орманға сүңгіп жолдар жоқ болады…
Ту жатқан торғын торқа топырағынан
Алтын тіс «дала аруы» қапталады.
Қарт Ембі мұнайымен маздап жатыр,
Қырларда қыруар мал қоздап жатыр.
Қысқасы: адым жерден кен толғатып,
Бұл дала «жарылуға» жаздап жатыр…
Бұл жерде ана сансыз он балалы,
Кернейді олар жайлы ән даланы.
Бұл аймақ атом күшін соғыс емес,
Адамның бақыты үшін қолданады.
Жезқазған мыс дариядан сыр ақтарып,
Алтайы алтынымен тұр апталып.
Жүрегі Магнитка домнасының
Жетіп тұр жер тербетіп құлаққа анық.
Көктемде қыры толған Мәргия6 гүл,
Жаныңа қасиетін мол құя біл.
Ұшы мен қиырына көз жетпейтін
Ұштасқан тоқсан сегіз Бельгия бұл.
Одан да салмақты ойлар ырғатылар.
Жүрегін жырға тұнар, сырға тұнар.
Бұл жерде жасайтын әр семьяның,
Шағын бір мемлекеттей қуаты бар.
Көгінен көктемі ерте қатады тіл,
Жазын дән шайқап-тербеп жатады кіл.
Жасаған өз қолымен молшылықты,
Кең ойлы кемеңгерлер Отаны бұл!
Алматы Алатаудан алма ақтарып,
Шымкент тұр қорғасындай салмақтанып.
Үзілер жүк тиеген ауыр состав,
Арасын қос қаланың, жалғап барып…
Қызу күш Қызылорда кең алабы,
Тұлпар азу күрішпен дем алады.
Қаз-үйрек қара бұлттай қаптап ұшқан,
Көкшетау көлдерінен көк алалы.
Достықты бақытына байлайтұғын,
Бүл елге қызыға аз ба қарайтұғын?
Абай мұнда Пушкиннің жырын жаттап,
Ұлы Пушкин сөйлейді Абай тілін.
Қазағың кешегі күн атқа мінген,
Айға ұшты қанат байлап Октябрьден.
Бұл жерде әрбір адам адамзаттың,
Жаратқан даналығын жатқа білген.
Жастығы — Гагарин боп аспандады,
Астығы — Ай жолының баспалдағы.
Дәл мұндай кереметтің мүмкін де емес,
Бүл жерсіз басқа жерден басталмағы.
Бұл аймақ бір кездегі қаза құшқан,
Жұлдызға космодром — ғажапстан.
Міне, дос, парасатты партияның,
Қолымен қайта туған Қазақстан!
БІР ТОЙЫМ БАР
Бір тойым болатыны сөзсіз менің,
Дәл қай күні екенін айта алмаймын.
Бірақ…бірақ…
Ешкімді де билетпей қайтармаймын.
Онда ортаға тасталар ұран сондай:
Қайта алмайды қартың да бір ән салмай.
Жиырма бестің бәрін де сабылдыртам,
Кемпірлерге қыз күнін сағындыртам…
Сәбилерге ағаны үлгі етемін,
Жеңгейлердің толтырам гүлге етегін.
Менің жарым бұл түні кірпік ілмей,
Ақ көңілімен ақ қайың бүртігіндей,
Омырауынан бір сәуір шайқап есіп,
Ажырасқанды жүреді қайта қосып.
Мен өзім де ән салам түн ауғанша,
Менің жаным бұл күнге құмар қанша!
Бәйгі берем жығылған палуанға да,
Адалдығы сезіліп тұрар болса.
Қыз қуатын жігітке ат беремін,
Жанам деген жүрекке от беремін.
Мен әйтеуір бар жиған-тергенімді,
Бір тамаша той қылып өткеремін.
Біздің үйді сол күні бетке ал, қауым,
Нысанаға ап қуаныш тоқталмауын.
Мен бұл тойдан тілеймін жылап тұрып,
Қазанымда бір асым ет қалмауын.
Мен сөйтіп бар шаңнан бір сілкінемін,
Мен сөйтіп рақаттанып бір күлемін.
Кім білсін талай түнгі тілегім ед,
Мәңгілік тарқамауы да мүмкін оның.
«ҚҰМДАҒЫ МҰНAPAЛAP» КІТАБЫНАН
АҚҚЫС
Ақ қолғаппен құшақтап,
Сақылдайды қыс аппақ.
Өзен, теңіз, тау-төбе,
Тегіс аппақ сәукеле.
Жатыр іздер жосылған,
Рояльдың басылған
Ақ тіліне ұқсап қап…
Ақ қыс — сұлу ақ өлең,
Табанымның астында
Таңғажайып ақ әлем.
Сырласады сырлассаң,
Қырға асады қырға ассаң.
Аппақ әуен сықырлап,
Жырлағалы тұр бассаң,
Жанарынан жаз бүркіп,
Тұр қыс күні сүйкімді.
Оянбасаң мәжбүр қып,
Ашатұғын ұйқыңды.
Құлақ күйін он бұрап,
Төнеді аспан төбемнен.
Аппақ қардан омбылап,
Көктем іздеп келем мен.
САҒЫНЫШ
Мұхтар Шахановқа
Сағындым, жаным, мен сені!
Көркіңді жүрген қуаныш қылып,
мендей ме екен бар ағаң,
Шын інім болсаң, бас бұрма, жаным,
өсек-ғайбатқа бораған.
Қажет жерінде қатыгездік пен қаталдық керек десек те,
Адамның заңғар ұлылығын сен сағынышымен, есепте.
Онсыз сен тіпті тұлпар да болсаң,
қосыла алмайсың қатарға,
Әуелі әбден сағынып алмай шығушы болма сапарға.
Сағынбай барсаң, теңіз де сенің тебіренбес жастық
шағындай.
Бұлбұлдың даусын есіте алмайсың
бауларға кірсең сағынбай.
Сағынбай барсаң, таулар да сенің алдыңнан
шықпас асқақтап,
Ойлауың мүмкін дүниені мынау кеткен екен деп
тас қаптап…
Үмітке толы, арманға толы өр жерде бір түп қарағай,
Сағынбай жүрсе, қалуы мүмкін жамырасуға жарамай,
Биікте тұрған таулар да мынау нұрына таңның боялған,
Сені мен менің ғасырлап күткен сағынышымнан оянған.
Балалар бізді сағынған, жаным, арманның аңсап биігін,
Әжелер бізді сағынған, жаным, талдырып асқар иығын.
Көкірегіңде сағыныш барда мұрат та сенде бар, жаным,
Алдында тұрған қыраттың саған көрінбей
жатқан ар жағын.
Жазира белдер қуанышыңды болмасын мәңгі шектемек,
Алдыңнан орман кес-кестеп шықса сағынышыңмен
көктеп өт
Мен бұны саған жазып отырмын, арманымды орап сезімге,
Жан-жақтан түскен шұғыланың бәрін сағынып жүрген
кезімде.
II
Сағыныш жайлы қайтадан толғау болар да, бәлкім,
қолайсыз,
Дегенмен, жаным көгілдір дүние сағынбағансың арайсыз.
Өмірде мынау сағынбағандар бақытсыз,
бақсыз, талайсыз,
Қазақтың жыры Абайсыз.
Өткелі қыруар жолдарда жанға батқан да шығар
сан ызғар,
Бір қасық суды аңсатқан шығар сан тарам сарша
тамыздар,
Бірақ та, жаным, өледі қыран қияға самғап баратын,
Болғасын бейбақ өз жүрегінің сағынышына қарыздар.
О, шіркін, менің сағынышымдай көлемі шексіз
болса аудан,
Ондағы жандар көз ашпас еді-ау қуану менен
шаршаудан.
Сүйем мен сені, сүйем мен сені көкірегі ыстық дүние
Тұратын түгел сағыну менен аңсаудан!
Сағыныш деген — молшылық қазына, бола да берер
артық-кем,
Ал нағыз асқақ сағыныштарда араның балы бар тіптен.
Мен мынау ыстық жүрегіммен қара тасты да сағынам,
Қаланып қалса тәртіппен!
Сағыныш деген алдыңа тұрған ақ ала басты көк заңғар,
Бақытың сенің бағытын солай бара жатса алып
пәк жандар.
Заманым менің жанарымда алып сағыныш болып
жарқылдап,
Ағады тынбай күңіреніп-сыңсып аэропорттар мен
вокзалдар.
Сағыныш шалғай сапарларыма жасаған шақта иелік,
Кеудемде менің сан рет кеткен табан астынан күй еніп.
Қойнымда менің қалғиды бүгін ақ жұпар әлем қыз — өмір,
Сол сағыныштың кірпіктеріне сүйеніп…
Мен бүгін сонау көгілдір көлге сағынып ұшып барамын,
Бірге қақ қанат қасымнан қалмай сағынып көрген,
қарағым,
Жалғасын сен айт бүл асқақ әннің, жабылып кетсем
егер мен
Ғұлама жылдар судырлатқанда парағын.
Қараңғы түнде қамығып жүрсең қанатына алып
қаусырар,
Бұл өзі, жаным, әйбат-ақ дүние, күні жоқ тіпті таусылар,
Сағыныштар да төбеңнен өтер түйдек те түйдек
қош болып,
Көктемдегі барлық тырнаның даусы бар!
Зулайды ол бүгін — тұсымда менің жаңғырып барлық
ендікпен,
Сұрша құмдарға, құм шағылдарға таңдайы кеуіп
сел күткен,
Егер сен жарық жанарыңды алсаң қайғы мен мұңға
қаптатып,
Сағынып жүрмегендіктен!
Сағыныш деп ұқ жүйткісе поезд босағасына әнді іліп,
Сағыныш деп ұқ далалар жатса, қалалар жатса
жаңғырып.
О, сәлем саған, шартарап қырға жұлдыз боп ағып
баратқан.
Өз жүрегімнің түкпіріндегі тұңғиық, түпсіз мәңгілік!
III
Ей, адамдар, айналайын туғандар,
Жалғыз минут тыңдаңдар!
Мен сендерге коп болды сыр шертпедім,
Қазір түгел көкірегім өрт менің!
Шартарапқа жүргеніммен жүз аттап,
Бұрын мұндай көрмеп едім ұзақтап.
Бір сағыныш мәңгі бақи дос еткен
Қазір мені жұлып алды төсектен.
Жатыр екен оянсам
Көкірегімде астан-кестен басталып,
Жастығыма жас тамып!
Шырт ұйқымнан жұлмалап
Сағындырып оятты үш нәрестем.
Иә, кәдімгі ұшан-теңіз арманның
Ұшындағы үш-ақ түйір тал өскен.
Басқа дүние шығып кеткен бәрі естен.
Ұзақ жолдан шаршап келгем
Жыр жазатын халде емен,
Жындандым ба әлде мен?
Мұндай түстер бұрын маған енбеген,
Онсыз да мен сағыныштан кенде емен.
Мұндай халді шерткен бір кез өртене,
Жұмағали жырына да сенбегем.
Саясында болдым мен сан шынардың,
Мен жүз қызға ғашық болған шығармын.
Адаммын ғой шын сағыныш тән маған,
Бірақ менің тамды бүгін көз жасым
Сол қыздардың біріне де тамбаған.
Қазір менің ессіз шөлім басталды
Еш қайнардан қанбаған…
Ей, адамдар, айналайын жыр кені,
Менің осы қайнарымнан қанып іш.
Әкем өлген кезінде де бүл мені
Өртемеген сағыныш!
Мен сағынбас адамдармен дос емен,
Сан ағынға келдім, толған кесемен.
Жүрмін қазір көрінгеннің баласын
Ұстап сүйіп көшеден.
Мен осынау азын-аулақ жасымда
Сан заңғарлар төсінен
Сан дария кешіп ем.
Құштарлығым бермегесін тіпті бой,
Бәрі бұдан терең болмай шықты ғой.
Ешқашан да менің мынау кеудемде
Ешбір теңіз мұншалықты тасқан жоқ.
Мен бармаған аспан жоқ,
Бәрі мұның биігінен асқан жоқ.
Мен осынау азын-аулақ жасымда
Жүрегімнің лапылдаған отымен
Сан жолдардан өтіп ем.
Сан орманның ұшар басын идіріп,
Сан тұлпардың құйрығын шарт түйдіріп.
Сан жарыққа өз шұғыласын сүйдіріп.
Бірақ менің мына мөлдір өз дертім,
Бара жатыр тиген жерін күйдіріп…
ІҮ
Сағыныш!
Көбірек жүріп кеттім-ау деймін көшеңнен,
Көбірек тартып кеттім-ау деймін кесеңнен.
Артық та болар ма екен-ау осынау зымыран
жылдар ішінде,
Күн сайын сені жүз рет көрдім десем мен!
Көріндің маған түнекте — жарық, өкпе түс
болып түстіктен,
Сөйлейді сенің тілінде барлық құс біткен.
Күйдіріп те ала жаздадым кейде мен сені
Жүрегімдегі ыстықпен.
Жолықтың ару армандар болып алысқа тартқан
жолда кең,
Босатып қайта қоя да берген қондырып алып
қолға әрең.
Орамал сыйлап Оралда қалдың қара бұрымды
қыз болып,
Сағынып кеткем сонда мен.
Кірпігімді ілмей қарадым саған найзағай болып көк тілсең.
Жұлдызды күндер, басымнан талай өттің сен!
Көз таңбақ ойнап көгілдір Ертіс кешінде,
Омырауымның түймесін үзіп кеттің сен…
Болып та келдің дос сенген,
Сен барда, жаным, еш сөнбен.
Жердегі барлық арбалар,
Вагондар, платформалар
Тарта алармысың жабылып,
Осынау байтақ Сағынышыммен көшсем мен?!
Осылай да бір өссем мен!
Қарар еді онда әлем де маған көз қанбай.
Сағыныштардың керуеніндегі саз қандай!
Көшер еді онда дүние түгел, Жер түгел,
Ормандар, таулар жұпар иісімен қозғалмай…
Соңғы бір жылдар есімнен кетпей, түсіме сен ең
көп енген,
Ағып та жүрсің ракеталар керуені болып төбемнен,
Жолдарың сенің осал да маған соққан жоқ,
Сағынып өттім дегенмен.