Ықтият бол!
1972 жылдың жазы еді. Жазушылар одағының бастығы Әнуар Әлімжанов Еңбек тақырыбына арналған Пленумды ашты.
Ол Пленумға еңбек ардагерлері шақырылды.
Кейбіреулер көсіле сөйлеп, көп мылжыңдады. Сонда қалай сөйлеудің үлгісін атақты күрішші Ыбырай Жақаев көрсетті-ау, жарықтық.
Қойшы таяғына,
Дихан кетпеніне,
Жазушы қаламына
Ықтият болсын!
Бар айтқаны осы-ақ.
Зал күңіренте ұзақ қол соқты.
Езбе мылжыңдарға – шапалақ!
Бірақ Ыбырай Жақаевтар ілуде біреу ғой.
Бір кем дүние.
«Ұлтшылдардың ұлтшылы»
«Караван» деген газет мені «ұлтшылдардың ұлтшылы» деп жазды.
«Қазақстан халқы» дегенге қарсы депті. Талай айттым: «Өзбекстан халқы» деген халық жоқ, «Өзбек» деген халық бар, «Татарстан халқы» деген халық жоқ, «Татар» деген халық бар, т.б.
Сол сияқты «Қазақстан халқы» деген халық жоқ. «Қазақ» деген халық бар. Ендеше «Біз, қазақ халқы және Қазақстанды мекендейтін басқа халықтардың өкілдері немесе диаспора» (1993 ж.).
Айдан анық шындықты бұрмалайтын тоңмойындарға не дерсің.
Бір кем дүние.
Халық қалай көбейеді?
Шаңырақ болмаса,
Шарана да болмайды.
Құс ұя салмаса,
Балапан шығармайды.
Қалада үй-жайдың жоғынан мыңдаған бойдақтар сабылып жүр. Көбісі сүр болды.
Қыздар кәрі атанып бара жатқан соң: «Кәрі қыз бай таңдамайды», дегеннің кері бойынша шет жұрттықтарға кетіп жатыр.
Қазақтың саны содан да ұлан-ғайыр жеріне сай емес.
Содан да Айдаһар мен Аюдың ортасында отырған көжек сияқтымыз.
«Аз халықтың маңдайында бақ тұрмайды» деуші еді.
Бір Алла қашанғы жар болады.
Бір кем дүние.
Тозақтан құтылмайтындар
«Параны беретіндер де, оны алатындар да тозаққа барады». (Хадистен).
Әсіресе қазіргі парақорларды түгел жазаласа, тозаққа сыймай, орын табылмай, бәле бола ма, қайдам…
Бір кем дүние.
Кесепат неден?
Шақырған жерден қалмаңдар.
Шақырмаса – бармаңдар.
Өзі болған жігіттің
Аяғынан шалмаңдар!
(Мыңбұлақтан шыққан Жұмабек ақын)
Жоғарылап бара жатқан адамның етегінен тартып, кедергі жасайтындар, көре алмайтындар алдымен өз ағайының емес пе? Өз жұртың күншіл, қайын жұртың сыншыл. Шын жанашыр нағашы жұрт, – дейді. Кім біледі, рас шығар.
Бір кем дүние.
Адал мен арамның таразысы
(Мешiтте айтылған уағыз)
Бiр кедей пенде жалғыз сиырын сауып, соның сүтiн сатып динар ақша жинайды екен. Бiр қалта динар жинаған әлгi кiсi кемеге мiнiп, бiр жағдаймен жолға шығады.
Кемеде келе жатып ұйықтап кетедi. Сонда бiр маймыл оның динар салған қалтасын ұрлап алып, кеме желкенiнiң ұшар басына шығып кетедi.
Жолаушы оянып, ары-берi қараса, динар салған қалта жоқ! Ары iздейдi, берi iздейдi. Ақыры желкеннiң ұшар басында отырған маймылды көредi.
Қараса, маймыл бiр динарды алып мұның қолына лақтырады. Келесi динарды алып теңiзге лақтырады. Сөйте-сөйте қалтаны босатады.
Мәнiсi: әлгi мiскiн сиырын сауып, сүтiн сатарда аздап су қосады екен. Иесiне лақтырған динар – адалдан. Теңiзге лақтырған динар – арамнан. Яғни судың үлесi – суға, сүттiң үлесi – иесiне.
Әр заманда адал мен арамның арасын анықтап тұратын осындай таразы болса ғой, шiркiн.
Бiрақ ондай құрал жоқ қой…
Бiр кем дүние.
Ғарыштағы ақыл-ой
Біздің Талас Алатауында (Тәңіртау) Манас атты шың бар.
Қырғызда Манас батыр бар.
Өткен ғасырдың аяғында Манас батырдың 1000 жылдығы тойланды.
Астана шаһарында Манас есімді үлкен көше бар.
Сонда бұл есім не мағына береді екен?
Кітапта: “Космический разум – Манас”, дейді. Яғни ғарыштың ақыл-ойы.
Демек Жаратқан Құдіреттің шексіз ақыл-ойы, қап-қара қараңғы түнде қап-қара тақтайдың үстінде жорғалап бара жатқан қап-қара құмырсқаны көріп отыратын көзі бар, сыбырлағаныңды еститін құлағы бар Жасаған Ием шығар.
Ақиқатын білмейміз.
Бір кем дүние.
Қайда
Тұрар Рысқұлов 1938 жылы атылды деп жазылатын. Қабiрi Москва түбiндегi Бутова деген деревнядағы зиратта дейтұғын. Бiрақ кейiн iздеушiлер сол Бутовадан таппады.
Кейбiр басылымдар Тұрардың өлген жылы «1943» деп жүр.
Тұрар Рысқұлов туралы «Служение народу» атты қомақты кiтап жазған москвалық профессор В.М.Устинов: – Өте құпия құжаттар бар. Ол тек генсектiң рұқсатымен ғана көрсетiледi. Бiр сөз бар: Тұрар Рысқұлов Солтүстiк Қазақстанда өлген, – дейдi-дағы, сыбырлап: – Аштан өлген, 1943 жылы, – дейдi.
«Ақыр байдың баласы аштан өлген». Тұрар, миллиондарды сталиндiк-голощекиндiк аштық ажалынан (геноцид) арпалыса арашалаған Тұрар Рысқұлов ақыр соңында өзi аштан өлген?! Әдiлет қайда, атасына нәлет!
Тым болмаса моласы да жоқ.
Шыңғыс ханның моласын осы уақытқа дейiн толып жатқан зерттеушiлер таба алмай келедi.
Ал халықты аштық қырғыннан сақтап қалған Рысқұловтың моласын кiм iздейдi?!
Бiр кем дүние.
Салауаттың арманы
Салауат неше жасында,
Жасыл кәмшат бөркі басында.
Дұшпанды қырған сол Салауат
Ақ Еділ, Орал тасында.
(Башқұрт халық жыры)
Баяғыда патша Пугачев көтерілісін басып, оның басын дөңбекте шауып тастады ғой.
Пугачевтің бас көмекшісі, бас сардары Салауат Жолай баласы да қолға түскен. Патша әскерін ойсырата қырған Салауатты өлім жазасына кесуге көзі қимай, әйел патша Эстонияның ар жағындағы, Балтық теңізіндегі Палдиск деген аралға айдатып жіберген (әкесі Жолаймен бірге).
Сол аралда Салауат өле-өлгенше (аяқ-қолы кісендеулі) тас тасып, шведтердің шабуылынан сақтайтын қамал соқты.
Әрі жас, әрі көркем, әрі ақын Салауаттың сонда туған жерін, Орал тауын, Ақ Еділін аңсап шығарған жырларын Бас қасқыр (Башқұрт) елі осы күнге дейін сүйіп айтады.
Қайтар едім, жолым жоқ,
Сулар буған менің жолымды.
Жұлдыздардан көпір салар едім,
Бұғаулады тағдыр қолымды…
Пугачевтан генерал атағын алған, аса дарынды қолбасшы, сегіз қырлы, бір сырлының құлжасы – Салауат арманына жете алмай, туған жерден алыста, Балтық теңізіндегі аралда мәңгі қалды.
Бір кем дүние деген осы да.
Туған халқы қанша заман өтсе де осы күнге дейін:
Жайлауда жүрген жылқының
Аласы көп те, бозы жоқ.
Дұшпанды қырған сол Салауат,
Аты қайтты, өзі жоқ… –
деп жырға қосып, жоқтау айтқандай болады.
Шын бір кем дүние.
Кестелі қалта
Алматыдағы Қонаев ескерткішін айналдыра скамейкалар қойылған. Ғабең (Мүсірепов) сол жерде демалып отырады. Кейде мен қасына барып отырамын. Ғабең «Космос» деген сигаретті тұтата бастайды.
Мен:
– Бұл темекіні қай уақыттан бастадыңыз? – деп сұраймын.
Сірә, 18 жастан, – дейді. – Бір қыз маған моншақтап, кестелеген кисет
(қалта) тігіп сыйлады. Кисетті қалтаға бос салып жүрмейсің. Саратов махоркасын толтырып, жұқа шылым қағаз сатып алып, соған орап, «козья ножка» жасап тартамын. Түтінді ішке тартпаймын. Қос танаудан түтінді жарыстыра шығарсаң, қыздар қызығатын сияқты.
Әне, бұл «дос» содан басталған.
Бұл кезде Ғабең 84 жаста еді.
Ал темекіні 18 жаста бастаса, шынында да «ескі дос» болған.
Бірақ бұл да бір кем дүние.
Мен:
– Өкпеге зиян шығар, – деп едім.
Ол:
– Ысталған ет көпке шыдай ма, әлде жас ет көпке шыдай ма? – деді.
Бір жылдан кейін, 85-те қайтты.
«Қаламгерде»
Мың да тоғыз жүз жетпіс жылдың он бірінші қазаны еді.
Ғабең (Мүсірепов) маған ақша беріп, бір шөлмек коньяк алдыртты.
– Қазір Шәкір Әбен деген шал келеді. Өзі дәстүрлі халық ақыны, философ ақын, – деді Ғабең. – Семейден…
Кешікпей Шәкір ақын келді. Басында дөңгелек құндыз бөрік. Сақалы аппақ. Қолында таяқ.
Шағын стол басында үшеуіміз отырмыз. Сөзді Шәкір ақын бастады. Ғабеңе қарата:
– Сені бір көрсем деп едім. Басқа арызым жоқ. Жасым сексен екіде. Құжат бойынша – жетпіс алты, – деді Шәкір ақын.
– Е, келесі жылы мен де жетпіс беске келемін. Менен бір жас үлкен бола ғой. Кісінің жасын туған күнімен емес, қай шақта, қандай қайратта, соған
қарап есептеу керек, – деді Ғабең.
Сол жетпіс беске мен (Ш. М.) биыл (2007 ж. 28 қыркүйек) келдім. Шәкір ақын мен Ғабит Мүсірепов о дүниелік болғалы қай заман…
– Жасты қайратыңа қарап есепте, – деп еді Ғабең. Кім біледі…
Бәрібір бір кем дүние.
Талант сатылмайды
– Бәрін де сатып алуға болады, – деді Ғабең бір жолы. –
Ақшаң болса қалтаңда,
Талтаңдасаң – талтаңда!
Бәрін де – атақты да, ар-ұятты да, әйелдің махаббатын да…
Ал бірақ талантты сатып ала алмайсың. Ешқашанда. Талантты адам бермейді, Құдай береді.
Біздің Союздың (Жазушылар одағын айтады. – Ш. М) есігі айқара ашық: халтураға да, дарынсыз сүмелектерге де. «Қазаннан қақпақ кетсе, иттен ұят кетеді» деген сол. Білдің бе?
Мен, әрине, білемін.
Бұл да бір кем дүние.
… Қазіргі Жазушылар одағы – біздің Мыңбұлақтың егіс даласындай: еккен арпа-бидай арамшөптің, есекмияның, кекіренің арасынан көрінбейді.
Жетпіс бес
Осыдан біраз жыл бұрын әйгілі әдебиетші, сыншы, үлкен ғалым Шерияздан Елеукенов 70 жасқа толып, Алматыдағы Ғалымдар үйінде мерейтойы өткенде өзі айтып еді.
– Жетпіс деген екі сөзден тұрады: «жет», «піс» деген, – деп еді.
Ал мен болсам, жетпіс бесті тойлап тастадым. Енді сол Елеукенов айтқан сөз есіме түсе береді. «Жет» дегені дұрыс-ақ. «Піс» дегені… Қатерлі. Пісіп тұрған жемісті әркім-ақ жеп қойғысы келеді. Әсіресе, жауыз торғай шоқып-шоқып жерге түсіреді. Жақсы емес, уылжып піскен шақта өзі-ақ үзіліп түседі. Нені меңзейді?
Жеткенің жақсы.
Піскенің қиын.
Бір кем дүние.
Кітап қасиеті
Темірді тат шірітеді. Тат темірдің өзінен шығады.
Адамды аздыратын жаман қылықтар да адамның өзінен шығады. Ол да тат. Оны сабындап жуып кетіре алмайсың.
Адам жанын тат басса, оны тек кітап кетіре алады. Әрине, асыл кітап, адал кітап.
Ең бірінші – Құран!
Екінші – хадистер!
Ұлы классиктер.
Қазақтың ұлы ақын-жазушылары.
Кітап жем, су сұрамайды. Кітап – ғажайып қазына.
Кітап –өмірсерік.
Кітапты сүймеген Құдайды да сүймейді.
Бір кем дүние.
Бағындырғыштар
Теле ұялмастан оттап тұр. Альпинистер Хан Тәңірінің бір шыңын бағындырды дейді.
Хан Тәңірі жау емес бағындаратын. «Бағындыру» деген етістік басқыншы, зорақы отаршылдардың кекірік сөзі.
Петр бірінші заманынан, Иван Грозный заманынан бері келе жатқан жаман сөз. Иван Грозный дәуірінде Ермак деген қаңғыбас қарақшы байларға жалданып, «тас белдіктің» аржағында не бар екен деп, Орал таудан өтіп, жүздеген қайық, кемемен Ібір-Сібір патшалығына басып кіріп, Көшім хан патшалығын күшпен жаулап алды.
Қандыбалақ қарақшы Ермак Ертістің бір саласы Бағай өзеніне батып өлді. Патша соңынан Сібірді жаулап, бағындырды.
Тіпті, патшадан соң совет дәуірінде «тыңды бағындырушылар» шықты. Хрущев мақтанды: патшалар жүздеген жылдар бойы әстей алмағанды мен бір-ақ жылда істедім деп.
«Бағындыру» – оңбаған, жексұрын сөз. Хан Тәңіріні бағындырдық деп қақсайды.
Теле – тентек.
Не деген надандық?!
Бір кем дүние.
Кәрі шынар
Елге барған сайын Зиратсайға сәлем бермесем, әлдене жетпей тұрғандай болады. Кейде жалғыз, кейде немерем Илиго екеуіміз екі атқа мініп, ата-бабалар жатқан мекенге қарай желе-жортамыз.
Терең сайдың шығыс жағын қалың қамыс, қызыл изен, жусан басқан. Ара-арасынан көне төмпешіктер білінеді.
Міне, бұл ата-бабалар зиратының жұрнағы. Аттарды қаңтарып қойып, білгенімше шын беріліп дұға оқимын. Бұл зиратта әкемнің әкесі Бердімбет баба жатыр. Бұл зиратта ұлы ана Күнікей жатыр. Дұрысы: олардың сүйегі жатыр. Жандары, Алла қаласа, аспанда, жұлдыздардың бірінде шығар. Жандары жаннатта болғай!
Терең сайдың батыс жақ беткейінде бұтақтары тарам-тарам, аспан астын көмкергендей бай шынар тұрады. Ол мына ата-баба зиратының күзетшісіндей.
Жарықтық, сол бай шынар менің бала кезімде бар еді. Әлі тұр. Ал мен жетпіс бестен асып барамын. Бай шынар әлі баяғыдай. Тек үлкен үйдің тұрқындай діңгегі ғана қатпар-қатпар әжімді. Бір бүйірі тесік. Әлдебір қарғыс атқыр бүйіріне балта шауып, үңгірлеп, ішіне от қойып, күйдірген. Көлемі бір адам сыйып кетердей. Ішімнен: мен өлгенде денемді осы үңгірге салып қойса, қарсы беттегі бабам Бердімбеттің, ұлы анам Күнікейдің бейіттеріне қарап жатсам деп қоямын. Бай шынардың жапырақтары жамырап, күндіз-түні ғарыш әнін айтып тұрса…
Қай жерде, қай сағатта ажал жетіп, сүйегіңнің қайда қаларын бір Құдай ғана біледі.
Біздікі тек қиял ғой.
Бір кем дүние.
Ас пен тас
1944 жыл. Көктем. Өте ауыр болды. Қыстан сирағымыз сіңірімізге ілініп, әрең шықтық.
Қылтиып жаңа шыққан көкті жұлып жедік. Айша анамыз:
– Күн күркіремей жуа жұлып жемеңдер, уы бар, – дейді.
Күн қашан күркірер екен деп аспанға қарап, алақан жаямыз. Аспан алақанға ештеңе тастамайды. Аспан соқырдың ақшел басқан көзіндей бедірейеді де тұрады.
Бір күні қарындасым Құрмаштың қолынан жетектеп, екінші ауылдағы Қайырқұлдың үйіне бардық. Бір үзім нан, бір уыс талқан берер ме екен деп.
Қайырқұл бастық:
– Кет, айда! – деп қуып жіберді.
Жұдырығым томпаяды.
Бұл не екен деп қарасам, тас екен.
Қайырқұл ас орнына тас салып жіберген бе?Аң-таң болып тұрып, әлгі тасты Қайырқұлдың үйіне қарай құлаштап тұрып лақтырып жібердім.
Тасты жерден қашан, қалай алғаным есімде жоқ.
Бір кем дүние.
Бір тостаған жасымық
Жаның жаннатта болғыр, Жолболды деген кісі өтті дүниеден.
Мен Шанышқылы ауылынан жаяу келе жатқанымда, артымнан атты біреу қуып жетті. Жолболды атам екен.
– Қайдан келе жатырсың? –
– Әдия әпкемнің үйінен… Үйінде жоқ. Қырғыз жаққа кетіп қалыпты, – дедім.
– О, дүние жалған, – деп қойды Жолболды ата. – Әдия әпкең Күнікей апаңа тартқан ғой. Ай, бірақ Күнікей апаңды сен көрген жоқ шығарсың. Ұлы апаң Күнікей бүкіл ауылды асырады ғой. Бердімбет бабаң қайтыс болғаннан соң бүкіл мал мүлік Күнікей апаңның қолында қалды. Жарықтық, «бай бәйбіше» атанды. Малы жоқтың алдына мал салды. Қатыны жоққа қалың малын төлеп, қатын алып берді. Әулие апаңның жақсылығын мен де көріп едім, – деп Жолболды ата ауылға жеткенде мені аттан түсіріп, көйлегімнің етегіне қоржынынан бір тостаған жасымық салып берді.
Үйге жеткенше бір уыстайын шикідей жеп қойдым. Қалғанын огородқа егіп тастадық. Күзде содан бір қаптай дән алдық. Аштықта жеген құйқаның дәмі таңдайдан кетпес.
Осы есіме түскенде Жолболды есімін дұғаға қосып қоямын. Менен басқа еске алар кім бар?
Бір кем дүние.
Бастан сипау
Қай жыл екені нақты есімде жоқ, әйтеуір, соғыс жылы еді. Мектеп балаларын бидайдың арасындағы арамшөпті отауға алып келген. Бастығымыз Қайрақбай дейтін делқұлылау шал кісі.
Бізге өзінше командир болады.
– Айт-дуа, жайратыңдар жауды! – деп бұйрық береді. Бидайдың арасында өскен мияны, кекірені отай бастаймыз.
Әбден сілеміз қатқан кезде Қайрақбай командир:
– Демал! – деп бұйрық береді.
Тақтаның басына жете бере көгалға құлай-құлай кетеміз.
Бір кезде қасымызға әңгі есек мінген, жаздың күні басына ескі тұмақты баса киген, бурыл сақалды бір кісі келді. Қайрақбай «командирмен» амандасып болып:
– Осында Мұртазаның баласы бар ма? – деді.
– Бар, – деді Қайрақбай «командир». Сөйтіп, мені әлгі әңгі есек мінген кісіге алып келді. Қараторы жүзін әжім басқан, оң көзінің алдында бұршақтай қалы бар қартаң кісі мені құшақтай алып, басымнан сипалай берді де:
– О, жетімек! Жетімек! Әлі-ақ сен де жетілерсің. Аман бол, есіл ердің тұяғы! О, жетімек! Жетімек, жетілерсің… – деп есегіне мініп, көзінің жасын жеңімен сүртіп, Шанышқылы ауылына қарай кете барды…
Артынан білдім, Шанышқылыдағы Әдия әпкемнің қайынағасы Кәлен деген кісі екен.
– Шашымнан сипағаны есіме түссе, әлі күнге дейін елжіреп, жылағым келеді.
Шала құрсақ, жарым көңіл жетімге басыңнан сипаудың өзі де үлкен бақыт.
«Жалғыз бала» уайымы
Алматы. Мұқан Төлебаев пен Қонаев (бұрынғы Карл Маркс) көшелерінің арасы…
Алаңқайда субұрқақтар, айнала шыршалар. Ортада Дінмұхаммед Қонаев бюсті.
Скамейкада Ғабең – Ғабит Мүсірепов және мен.
Ғабең маған:
– Сонымен, «жалғыз бала» проблемасын жаз дейсің ғой. Қиы-ы-ын. Біз көбеюіміз керек. Біз жиылсақ – көппіз. Жайылсақ – жоқпыз.
Жер кең. «Жалғыз бала» мәселенің бір жағы. Ал баласы бар-ау деген ең зиялы адамдардың арты қандай? Қаныш, Мұхтарлардың есіктері жабылып қалды. Мен өлген күні… Менікі де… Сондықтан бардың өзі тіл, психология жағын қайтеді. Баласы көп Қапан еді (Бадыров), сұрасам:
– Балаларым, немерелерім қазақша сөйлемейді, – дейді. – Тіл жүрген жерде ұлттық сана-сезім жүреді. Ал сана-сезім теңдікке ұмтылады.
… Фонтан жаны. Бюст түбі. Қараңғылық қоюланып, салқын тартты. Қолтықтасып, біз қайттық. Уайым көп.
Бір кем дүние.
Генералды сөйлетпеді
Парламенттің Мәжіліс палатасы. Қорғаныс министрі, келбеті келіскен генерал Мұхтар Алтынбаев мінбеге көтерілді. Қазақша сөйлей бастады. Бұл өзі әдейі жоспарланған кездесу. Сөйте тұра, зал гу-гу. Екеу-екеу, топ-топ болып сөйлесіп отырған депутаттар. Ары-бері, ерсілі-қарсылы жүргендер де бар.
Генерал зал тынышталар ма екен деп біраз үнсіз тұрып еді, гу-гу тыйылмады.
Сонда генерал:
– Ал ендеше, мен орысша да сөйлей аламын, – деп орысшаға көшіп еді, зал құлаққа ұрған танадай тынды да қалды.
Құдай сорлатқанда, сол депутаттардың басым көпшілігі қазақтар еді.
Осының бәрін өз көзіммен көріп, өз құлағыммен естіген мен едім. Өкініштен өртеніп кете жаздағаным есімде.
Е, Құдай! Біз бейбаққа өзің сана-сезім бере гөр!
Бір кем дүние.
Хұсни сәуле
Басына бес бастаудың
Сылаң қағып,
Келуші ең, Хұсни сәулем,
Су алғалы…
Осы бір әнді Рамазан Стамғазиев асқақтатып, айбындатып айтады.
Кімнің әні? Қай заманның туындысы?
Бірақ көкейге қонып алып, көпке дейін көкірегіңнен кетпей қояды. Ән де күшті, әнші де құдіретті.
Қай заман?
Хұсни сәулем,
Дидарың ғайып болды… –
деп аяқталады. Ғайып болғаны несі, қайда кетті?
Сұрақ көп. Жұмбақ көп. Ал әуен естен кетпейді. Қайта-қайта тыңдай бергің келеді. Шөп те өлең, шөңге де өлең мына заманда осындай асылдардың анда-санда бір-ақ айтылып, жұмбақ болып қалатыны өкінішті.
Бір кем дүние.
Әбдездің әуіті
Жазда ауылда жүргенде Әлихан мені көрші мекендегі Әбдез деген азаматтың әуітіне алып барды.
Әуіт дегеніміз өзен-сайды бөгеп, плотина жасаған, яғни бөгет. Су толған. Жан-жағы тал-дарақ.
Балықтың ұрығын жіберген. Ол көбейген. Енді қалмақ салып аулай бер.
Содан бері біздің Мыңбұлақтың бір бұлағы – Бердімбет сайындағы бұрынғы ескі әуітті жөндеп, табанын тазартып, су толтырып, балық өсірсек деймін ғой, баяғы.
Сонда Бердімбет баба сайының қос қанаты ну орманға айналса, айдында балықтар тайдай тулап, тоғайға қаздар қонып, үйрек ұшса деймін ғой, баяғы.
Кім біледі, тірі жүрсек, ондай күнді де көрерміз.
Мыңбұлақта баяғы-баяғы бағзы заманда ит мұрыны өтпес қалың орман болған екен. Сол дәурен қайтып оралса дейсің ғой, баяғы.
Бір кем дүние.