12-Дәріс.Сәулелендіру кондырғылары (СҚ). СҚ классификациялау. Мал мен құстарды УК сәулелендіруге арналған қозғалмайтын СҚ. Бактерицидтік СҚ .Түрлері, құрылысы.
1.СҚ деп сәулелендіретін объектіге сәуле энергиясын өткізу үшін сәулелену көзінің және светотехникалық жабдықтардын бірлістігі.
СҚ қабылдағыштары әртүрлі болуы мүмкін-өсімдіктердің жапырағы,адамның терісі, бактериялар және басқа объектілер.
Қабылдағыштың сезімталдығына,интенсивті сәулелендіру спетріне байланысты қабылдағыш сінірген сәулелену энергиясын басқа энергия түріне айналады. Осыған байланысты СҚ негізінен фотохимиялық, фотобиологиялық және жылулық сәулелену әсерлі қондырғыларға бөлінеді. АШӨ қолданылатын қондырғылардын көбісі жылулық және фотобиологиялық әсерлі қондырғыларға жатады.Сонымен қатар, 30 жылдан аса пайда болған жеке топқа бөлінетін когерентті-жарық көзі лазерлі СҚ көбірек қолданыла бастады.
Жылу әсерлі СҚ-бұл қондырғы, жылу энергияны жарықтандыру көзінің көмегімен денеге береді. Мұндай жылыту тәсілі түйіспелі және конвективті жылу беру тәсілдерімен сәтті бәсекеде ( біріншісі жылу өткізу жолымен,келесісі-ауа ағынымен орындалады).
Сәулелі жылудың артықшылығы көлемді сипатта оптикалық сәулеленуді жұту болып табылады.
Фотохимиялық әсерлі СҚ-химиялық азық-түлікті синтездеу үшін,өндірістің зиянды қалдықтарын жою, интегралды микросұлба жасау үшін пайдаланылады.
Фотохимиялық әсерлі СҚ химиялық реакцияны тудырады және жылдамдатады және өндірістің негізгі технологиялық параметрлерінің бірі-сәулелену энергиясы болып табылады. Мұндай сәулелендіргіштердің конструкциясы үлкен әртүрлікпен ерекшелінеді және жұмыс түріне, қолданылатын көзіне жұмыс температурасына және т.б. тәуелді болады.
Фотобиологиялық әсерлі СҚ-адамдарға, жануарларға, өсімдіктерге, микроорганизмдерге және басқа қабылдағыштарға әсер етуге пайдаланылады.
Фотобиологиялық әсер етудің негізгі түрлеріне мыналар жатады-жарықтың әсер етуі, фотосинтездік әсер, терапевтік әсер, бактерицидтік әсер,мутациялық әрекет ,фотопериодтік әсер.
АШӨ СҚ көбісі жылулық және фотобиологиялық әсерлі қоңдырғыларға жатады.
СҚ қозғалмайтын,тасымалды және қозғалмалы болып бөлінеді
2.УК сәулелендіретін эритемдіқ кондырғылар күз-қыс маусымда малдар мен құстардын УК сәулелерге тапшылығының орнын толтыру үшін пайдаланылады.
УК сәулелендіру малдар мен құстардын өнімділігін айтарлықтай жоғарылатады, олардын денсаулығын жақсартатын әрекет етеді, жүннін сапасын жақсартады, шығынды азайтады және т.б.
Сәулелендіру доза(биодоза)-объектіге керекті эффект тудыратын ,ұсынылатын сәулелендіру мөлшерінін әсері.
Доза Аэ –эритедік сәулелендірумен Еэ сәулелендіру уақытына t көбейтіндісі. Аэ= Еэ · t,мэр сағ/м2
Стационарлы қондырғыларда ЭО1-30М, ОЭ1 және2 ,ОЭСП02 –ЛЭ 30 шамдарлы сәулелендіргіштер қолданылады. Бул қондырғылар бұзауларды, торайларды, балапандар мен тауықтарды, сиырларды және басқа ауылшаруашылық малдары мен құстарын ультракүлгін сәулелендіруге пайдаланылады. Эритемді стационарлы қондырғылардын құрылымы жарықтандырғыштардын құрылымына ұқсас және СК тәуелді. Мысалы ЭО1-30 сәулелендіргіштің шағылыстырғышы болат табақтан дайындалған және ультракүлгін сәулеленуді шағылыстыратын коэффициенті жоғары келетін коррозияға төзімді бояумен сырланған. Сәулелендіргіш тұрқына патрондар және ЖРА-ы бекітілген. Шамды электр торабына қосуға стартерлі сұлба қолданылады.
ОРК-2 және ОРКШ типті кварц-сынапты сәулелендіргіштерде ДРТ-400 шамы орнатылған. Олар мал мен құстарды профилактикалық және емдік ультракүлгін сәулелендіруге арналған.
Стационарлы СҚ есептегенде ЖҚ қарағанда ерекшілігі:1-есепке Аэ дозаны алады;2-сәулеленудін бейбіркелкіліктік коэф. есепке алынады.
2.Бактерицидтық СҚ колдану орындары өте көп, АШӨ бұл қондырғылар 20 астам технологиялық процестерде қолданылады.
Мысалы: 1.Ішетін суды залалсызд. 2.Мал шаруашылығ. ағынды суларды залалсыз. 3.Мал қорадағы ауаны залалсызд. 4.Сүтті пастеризациялау. 5.Тұқымдарды өндеу. 6.Ідіс-аяқты стерилизациялау. 7. Топырақты стерилизациялау. 8.Түнгі кезде құрт-құмырсқаларды жою.
ДБ 15 типті шам пайдаланылатын ОБУ 1×15 және ДБ 30 типті шам қолданылатын ОБУ 1×30 бактерицидтік сәулелендіргіштер мал қоралары мен сүт өңдейтін бөлмелердегі ауаны зарарсыздандыруға арналған.
ОБОВ-8-01 сәулелендіргіштерде жана шығарылған кіші қысымды қуаты 10Вт шамдар қолданылады. Бул шамдар жұмыс істегенде озон болмайды, сондықтан адамдарға зиян болмайды.40 м3 көлемі больмеде 5 сағ жұмыс істегенде микробты кіршілігі 3 есе төмендейді.Қондырғынын өнімділігі-2000м3/кВт сағ. Құаты-11Вт.
Суды залалсыздандыруға ОВ-1П және ОВ-3П ,ДБ30 және ДБ 60 шамдарлы, ОВУ-АКХ-ДРТ400, ОВ-3П-РКС ДРТ2500 уш шамдарлы қондырғылар шығарылады.
Тұқымдарды өндеуге-УО-3-2 қондырғы колданылады. Қондырғынын құрамына 9 ДРТ 1000шамдар кіреді. Қондырғынын құаты 16 кВт. Өнімділігі-1…1,5 т бидай сағатына.