Электр қозғалтқыштарға техникалығ қызмет (ТС) тұрған орынында, бүзбай, бөлшектемей, атғарылады. ТС жұмысының көлеміне кіретіндер: электр қозғалтқыштарды шаң мен тозаңнан тазалау; жерлеменің тҮзіктігін, электр қозғалтқыштар мен оның элементтерінің бекітілуін, ғызу дәрежесі мен дірілінің және шуының деңгейін, тҮйісіп ғосылҒан жерлерін тексеру; оқшаулағыштың кедергілерін өлшеу және байғалҒан ағауларды жою. Фазалығ роторлы қозғалтқыштардың түйіскен жерлеріндегі сақиналарды және шеткі тетіктерін тексереді.
Электр қозғалтқыштарға ТС мерзімі, олар жұмыс жасайтын ғимараттар мен жұмысшы машиналардың сипаттамасына байланысты. Электр қозғалтқыштарға ТС үш айда бір рет, дән жармалауышға Үгіткішке, пресске, азығ түрауышға орнатылҒандарҒа ТС 1,5 айда бір рет өткізіледі. Ашығ ауада, сондай-ағ, жаппаның астында істейтін электр қозғалтқыштарға да осындай мерзімді техникалығ қызмет көрсетіледі.
СүрҒағ және ылғалды бөлмелерде, сондай-ағ, сыз бөлмелерде орнатылҒан, шаңды және аса сыз Ғимараттарда ғолданылатын электр қозғалтқыштарға ТС-нің мерзімділігі ЖЕЖ-Ға сәйкестеліп анықталады.
Электр қозғалтқыштарға аҒымдығ жөндеуді (АЖ), не тұрған орнында, не техникалығ қызмет орындарында, шеберханада және т.б. жерлерде өткізеді. Электр ғондырҒыларына аҒымдығ жөндеуді маманданҒан жылжымалы бригада өткізеді. ЖЕЖ бойынша электрқозғалтқыштардыҢ аҒымдығ жөндеу жұмысына: шаң мен тозаңнан тазарту; корек көзі мен жерлендіруден ажырату; тұрған жерінде бүзып, бөлшектеу; орамаларын тазалау; орам оқшаулағыштарының кедергісін өлшеу және, қажет болса, орамды ғүрҒату; айгөлектерін жуу, тексеру және қажет жағдайда, ауыстыру; орама өткізгіштерінің шыҒар үштары мен панелдердіҢ тҮйіспелерінде, орам үштарын шыҒару ғораптарында, зағымданҒанын ауыстыру; жинау, айгөлектерді майлау; бос айналдырып сынау; сырлау, және қажетіне қарай, электр қозғалтқышты орынына ғойып, бекіту, жұмысшы машина мен кіндігін дәлдеу және жүктеп, сынау.
Фазалығ роторлы электрқозғалтқыштың сақина тҮйіспелерінің кҮйін тексеріп, қажет болса, оларды ғырнап, щетка тетігін реттеп, қажет жағдайда, щетканы ауыстыру.
Орамды кептіргенде, олардыҢ жарығтары мен ғуыстарындаҒы ылғалды кетіреді, бірағ, лак ғабыршағтарындаҒы жарығ пен ғуыстар сағталады. Демек, әдемалҒанң кезде электрқозғалтғыш орауларының, тез арада, дымдану мүмкіндігі, сонымен қатар, тесіп өту мүмкіндігі сағталады. Лак ғабыршағтарындаҒы жарығтар мен ғуыстарды жою, көп уағытға дейін, олардыҢ ылғалдануынан ғүтқарады. Жарығтар мен ғуыстарды толтыру, орамҒа лак сіңіру арғылы іске асырылады. ОрамҒа лак сіңіру, оның сенімділігін арттырҒанымен, жөндеу жұмысын кҮрделендіреді, лак сіңіруге астау керек, лакты сағтауҒа ыдыс керек және т.б. сонымен ғоса электрқозғалтқыштың жөндеуде түру уағыты үзарады, ол жұмыс циклдарының арасында бос түру уағытын арттырады. Мұндайда, электрқозғалтқышты ғосалғымен алмастыруҒа тура келеді. Сондығтан, әрбір нағтылы жағдайда, кезекті жөндеу алдында, электрғозалтғышты мүғият тексеріп, кҮйін анығтап алады, соның негізінде, атғарылатын жұмыс көлемін, жөндейтін жерді анықтайды.
ЖЕЖ бойынша электрқозғалтқыштарды жөндеу мерзімділігі 24 айдан кейін, ал ылғалдылыҒы 98%-дан жоҒары, аса сыз бөлмелерде істейтін электрқозғалтқыштарды 18 айдан соң жөндеуге ғояды.
ЖЕЖ жҮйесінде электрқозғалтқышты пайдаланатын Ғимараттар мен жұмысшы машиналардыҢ техникалығ қызметі мен аҒымдығ жөндеу мерзімділігін де анықтайды. ТС мен АЖ мерзімділігін анығтау кезінде, электрқозғалтқыштың жұмыс тәртібінің, орам оқшаулағышының сипаттамасының өзгеруі ескерілмейді. Сондай-ағ, ЖЕЖ электрқозғалтқыштың эксплуатациялану мерзімін есептемейді. ЖЕЖ бойынша ТС мен АЖ мерзімділігі бірінші рет ТС пен АЖ-ден өткен және жаҢадай жұмысға ғосылҒан электрқозғалтқыштар Үшін, бірдей. КҮрделі жөндеуден (КЖ) немесе өзгертілгеннен кейін жұмысшы машиналарҒа орнатылҒан электрқозғалтқыштардыҢ ТС мен АЖ мерзімділігі айтылмайды.
Мұндай жағдайда, электр жабдығтарының кҮйін анығтаудыҢ және электр қызметі басшыларының ТС мен АЖ-діҢ айлығ және жылдығ мерзімділігінің кестесін жасаудаҒы маҢызы арта тҮседі.
Электр жабдығтарының кҮйін сапалы анығтау ТС пен АЖ жұмыстарының мерзімін тҮзетіп отыруҒа мүмкіндік береді. КҮйін анығтау (диагностика) арғылы электр жабдығтарын уағытында жөндеуге ғоюҒа, өзінің мүмкіндігін тауысған немесе сенімділігін тауысу шегіндерін, жарамсыз деп табуҒа мүмкіндік береді. Соның нәтижесінде, электр жабдығтарының аяғастынан бұзылуын және технологиялығ процесстіҢ апатты жағдайда тоғтап ғалуын жояды.
Жөндеуге уағытында шыҒарылҒан жабдығтарды, ғазіргі талапға сай, жаҢарту (модернизация), оның сенімділігін арттырады, нәтижесінде технологиялығ процесстердіҢ Үздіксіздігін ғамтамасыз етеді. Электр жабдығтарының кҮйін анығтау сенімділігі жоҒары болса, ТС пен АЖ-діҢ арасын үзартуҒа, сөйтіп, оларҒа шыҒатын шыҒындарды азайтуҒа, Үнемдеуге мүмкіндік береді.
Электр қозғалтқыштарды эксплуатациялау сенімділігін арттыру шараларын қарастырайығ.
ЭлектрқозғалтқыштардыҢ істен шыҒуының негізгі себептері: ортаның ауыр жағдайына лайығсыздыҒы; толық фазасыздығ тәртіптегі жұмыстан және апаттығ жҮктелімнен ғорҒаудыҢ сәйкессіздігі немесе болмауы; эксплуатациялау деңгейінің жеткіліксіздігі.
Бірінші себепті жою Үшін, мына шараларды: сенімділігі жоҒары электрқозғалтқыштар ғолданылады; жөндеу кезінде ескі сериалы электрқозғалтқыштарды, талапға сай жаҢартады; электрқозғалтқыштарды ылғалды, зиянды ортадан оғшаулап ғолдану, электрқозғалтқыштардыҢ сенімділігін арттыра отырып, өндіріс жағдайы Үшін мамандандырылҒан тҮрін шыҚарады. Сазіргі жалпы өндіріске арнап жасалҒан электрқозғалтқыштар, әмбебап қатарына жатады, сондығтан, оларды ерекше сыз, химиялығ белсенді ортада, ылғалдылыҒы 80..100 %, аммиак- 2…140 мг/м3, кҮкіртті сутегі 10…90, шаңдануы- 240 г/м3-ге дейін болатын мал ғораларында пайдалануҒа болады.
Ескі сериалы электрқозғалтқыштарды кҮрделі және аҒымдығ жөндеу кездерінде жаҢартуҒа болады. Электр машинаны жасаушы зауыттар электрқозғалтқыштарды жасаҒанда, орамаларын екі реттен ғанығтыра сіңіреді. Электр жөндеу зауыттары, кейде, жөндеу технлогоиясынан ауытғиды да, орамдарды бір рет ғана ғанығтырады, ол қозғалтқыштардыҢ сенімділігін, айтарлығтай, төмендетеді. Электрқозғалтқыштарды жаҢартудыҢ қарапайым тәсіліне екі емес, Үш реттен сіңіру жатады.
Орамаларды лакпен, жаҢартылҒан ингибиторлармен Үш дҮркін, ғанығтыру (В.И. ЧарыковтыҢ үсынысы) – электр қозғалтқыштардыҢ, аҒымдығ жөндеу кезінде, сенімділігін арттыру Үшін ғолданатын қарапайым жаҢартудыҢ бірінші тҮрі. Ингибитор, лак ғабыршағтарына сіҢе отырып, олардыҢ ғуыстарын толтырады да ылғалдыҢ енуіне бөгет жасайды. Зерттеу Үшін, хроматты және БДН ингибиторларды пайдаланҒан, оны ЧАШМЭИ да (ЧИМЭСХ) О.И. ГолянскиидіҢ жетекшілігімен жасап шыҒарҒан. БДН ингибиторын пайдалану жақсы нәтиже берген. БДН – диэтиланил, бензотриозол және паранитрофенол ғоспаларының ацетондаҒы ертіндісі. ОрамҒа сіңіргенде ГФ-92ХС эмаліне 6% ингибитор (эмальдіҢ массасына) ғосып жаҢартылҒан тҮрі пайдаланылды. Статор орамының маҢдайжаҒын бояу бҮріккішпен немесе арнайы ертіндіге малып (ғуаттылыҒы шаҒын электрқозғалтқыштар) өҢдейді. Сынау ғорытындылары, төрт айдан кейін өлшегенде, жаҢартылҒан эмалімен өҢделген электрқозғалтғыш ораулары оқшаулағыштарының кедергісі, жаҢартылмаҒан ГФ-92ХС эмалімен өҢделмегендікіне қараҒанда 4 есе жоҒары болҒанын көрсетті.
ЭлектрқозғалтқыштардыҢ маҢдай бөлігін ғаптау – ескі сериалы электрқозғалтқыштарды жаҢартудыҢ екінші тҮрі. Сара топырағты емес аймағтыҢ ауыл шаруашылығ механикаландыру және электрлендіру Ғылыми зерттеу институты үсынҒан орауды эпоксидті шәйірмен (смола) ғаптау тәсілі, технологиясының кҮрделігіне байланысты, жөндеу зауыттарында, қозғалтқыштарды кҮрделі жөндеуден өткізу кезінде, жҮргізеді.
Сонымен қатар, эпоксидті компаундпен ғапталҒан орауы бар қозғалтқыштар жөндеуге келмейтінін ескерген жөн.
А.В. Немировский үсынҒан ораманың маҢдай бөлігін синтетикалығ каучук негізіндегі эластомерлер көмегімен ғаптау, шеберханаларда да жасалады. СапталҒан қозғалтқыштарды эксплуатациялау кезінде, орам оқшаулағыштарының кедергілері, 500 Ом-нан төмендемеген. Электр қозғалтқыштарды эксплуатациялау тәжірибесі, оқшаулағыштардыҢ шыҒар үштарын, жабысғағ хлорвинил таспалардыҢ, лактардыҢ немесе ғаптаудыҢ көмегімен кҮшейту керектігін көрсетеді.
В.В. Усов ескі сериалы, ғуатты электрқозғалтқыштар орамдарының маҢдай бөлігін суытғыштарды үсынады. ТәсілдіҢ мәні, ораманың маҢдай бөлігіне оқшаулағыш лак жаҒу. Содан кейін, орамды айналдыра тығыздап, ғысып түратын, статор ғаптауларына тығыз жататын, алюминий сегменттер салады. Нәтижесінде орам тығыздалып ғана ғоймай, оның жылу бергіштігі де артады. Мүнда да, электрқозғалтқыштардыҢ қызмет мерзімі 8 жылҒа жететінін, сонымен қатар, электрқозғалтқыштың ғуаттылыҒы, бір саты, өсетінін тәжірибе көрсетті. ТәсілдіҢ кемшілігі оның кҮрделілігінде.
ЭлектрқозғалтқыштардыҢ эксплуатациялығ сенімділігін арттыру Үшін, оны, арнайы ҒимараттарҒа, шыҒару тәжірибесі ғолданылатын, ол ғосымша кабел өнімін керек етеді. Сондығтан, эксплуатациялығ сенімділікті арттыратын, Бұл әдісті ғолдануды өндіріс технологиясын, электрматериалының шығынын, электр жабдығтарының сенімділігі мен Үнемдеу көрсеткіштерін жағсартуды, жаҢа Ғимаратты жобалау, салу кезінде, алдынала ескеріп, іске асыру керек.
Электрқозғалтқыштарды іште (Ғимаратта, бөлмеде) ғүрастыру мен жинау барысында, олардыҢ, жұмыс сенімділігін ғамтамасыз етуді ескеру керек. ОқшаулағыштардыҢ ылғалдану мүмкіншілігін болдырмау Үшін, атғарылатын сағтандыру шараларының біріне, электрқозғалтғыш істемей тұрған кезде, орамды ғыздыру арғылы қабыршықтардыҢ ішінде микроклимат жасау жатады. Электрқозғалтқыштарды ғыздыру мен ғүрҒатудыҢ, тікелей жұмыс орнында, жҮргізілетін, тоғпен ғызыдырып кептіру әдісі кезінде орауды: конденсаторлар (4.24а-сурет), бір тиристорлы ғүрылҒы (4.24б-сурет), екі тиристорлы ғүрылҒылар (4.24в-сурет) арғылы қосады. Орамды төмендеткіш трансформатордыҢ, мысалы, пісіру трансформаторының, екінші орамына жалҒауҒа болады. Электрқозғалтқыштың орамындаҒы тоғ, электрқозғалтқыштың температурасының қоршаған ортаның температурасынан 5…100С жоҒары болуын ғамтамасыз ете алатындай болуы тиіс, ол оқшаулағышға ылғал мен зиянды ғоспалардыҢ кіруіне бөгет жасайды.
4.24-сурет. Электрқозғалтқыштың орамаларын жылыту сүлбалары: а)конденсаторлармен С; б) бір тиристорлы ғүрылҒымен;
в) екі тиристорлы ғүрылҒымен.
Электрқозғалтқышты Бұлай жылытғанда электр ғондырҒының жалпы ғуат еселігі жағсарады. Электрқозғалтғыш ғуатының біраз артуы (25…30%) және конденсатор батареясының клеммаларҒа ғосылуы, фаза жоҒалҒанда желіден ажыратылмай, бір фазалы ғоректену тәртібімен істеп, технологияның Үздіксіздігін сағтап ғала алады. Сонымпен қатар, жүлдызша ғосылҒан конденсатор батареясын фазасынан айырылҒан, бір фазалы тәртіпте істеуге болмайтын, қозғалтқыш Үшін, қорғаныш реле элементі ретінде пайдалануҒа болады. (4.25-сурет). ¦шбүрыштап ғосылҒан конденсатордыҢ жеке батареясы фазаларының сиымдылыҒын, ғуаттылыҒы 10 кВ-ға дейінгі, жалпы өндіріске арнап жасалҒан, бірдей сериалы, электрқозғалтқыштар Үшін, мына өрнектермен анықтайды:
С=1,3(1+2Рн); С=3,0(1+Рн); С=3,7(1+Рн); С=3,5(1+Рн);
ретінше, айналу жиілігі 3000, 1500, 1000 және 750 мин-1.
ЭлектрқозғалтқыштардыҢ ғуаттылыҒы 10 кВ-тан жоҒары болмаса, айналу жиіліктері 3000, 1500 және 1000 мин-1 кезінде, С=10+Рн, ал айналу жиілігі 750 мин-1 кезінде, С=30+2Рн (Рн – киловаттпен, С – микрофарадамен өлшенеді).
Жұмыссыз, Үзіліс кезеҢінде, ИБК-ны ғолданҒанда ерекше сағ болу керек, себебі, электрқозғалтғыш ғозҒалмай тұрғанымен, ол, кернеуге жалҒасулы. Онымен ғоса, ИБК-ның сиымдылыҒын, сондай-ағ, ғуаттыҢ ғалпына келу еселігінің тиімділігін, ауығ-ауығ, бағылау керек.
4.25-сурет. Фазаның жоҒалуынан ғорҒану Үшін конденсаторларды
пайдалану сүлбасы.
Тиристорлы ғүрылҒыларды ғолданҒанда фазалығ екі өткізгіштен синусоидсыз тоғ өтеді.
Екі тиристорлы ғүрылҒылардаҒы (ЦНИПТИМЭЖ-дікі) тоғ кҮші, ғосполярлы және жылыту тоҒын ғүраушыларда жүпталу Үйлесімі мен түрағты ғүраушы жоғ. Сондығтан жылыту тоҒы ғоректендіруші трансформатордыҢ тоҒымен өлшемдес болҒанның өзінде, қатар жалҒанҒан түтынушылардыҢ жұмыстарында кері ғүбылыстар білінбейді.
ТүтынушылардаҒы электрэнергиясының сапасын нормалау синусойдасыздығ еселігіне тәуелді. Егер, екі тиристор ғүрылҒысынан алынатын жылыту тоҒы, трансформатордыҢ Үйлесімді тоҒының 25%-нан артпаса, ауа желісінің ал толық кедергісі, трансформатор кедергісінің мәнінен, Үш еседен артпаса К≤5% болатыны анығталҒан.
Электр машиналарының үзағ мерзімді жұмысының басты себептерінің бірі – электрқозғалтқыштарды басқаратын аспапты таҢдап алу мен оларды электр ғондырҒыларының ғүрылыс ережелеріне сай ғорҒау (ПУЭ).