Жоспары:
3. Негізгі түсініктер және анықтамалар.
4. Толқынды тісті берілістердің кинематикасы.
Толқынды тісті беріліс — ең жаңа беріліс. Айналмалы қозғалыс, тісті дөңгелектің, жүгірмелі толқынды деформациясы арқылы беріледі, сондықтан мұндай берілісті толқынды беріліс деп атайды. Цилиндрлі беріліс сияқты толқынды беріліс те негізінен екі элементтен (дөңгелектен) тұрады (сурет 1).
1.Ішкі тісті — қатты дөңгелек «b»
Сыртқы тісті — серпімді дөңгелек «а».
Айырмашылығы — тек бір ғана дөңгелек (а) айналады, ал екіншісі (b) қозғалмайды. Дөңгелектердің шеңберлік қадымдары «t» бірдей, бірақ тіс сандары «z» тең емес, сондықтан бөлуші шеңбердің диаметрлері де әр түрлі .
Сурет 1 Толқынды берілістіқ жұмыс істеу схемасы
а — серіпмелі дөңгелек; в — қатаң ішкі тісті дөңгелек; H— генератор.
Сурет 2 Толқынды берілістегі тісті дөңгелектер а — серіппелі дөңгелек; в — ішкі тісті дөңгелек.
(1)
Тістер саны бірдей болмағандықтан дөңгелектердің бұрыштық адымдары әр түрлі.
Толқынды тісті берілістің тағы бір басты элементі — толқынды генератор «2». Ол серпімді дөңгелегін қарама-қарсы екі барытта керіп, қатты дөңгелекпен ілінісуге мәжбүр етеді. Шеңбердің әр түрлі нүктесінде тістер әр түрлі ілінісу фазасында болады. Егер тістін, биіктігін -ға тең деп алсак, онда: бірінші нүктеде тістер барлық биіктігімен ілініседі, екінші нүктеде жартылай биіктігімен , ал үшінші нүктеде ілінісу болмайды. Сонымен, бірінші нүктеде «а» дөңгелегінің тіс төбесі «b» дөңгелегінің тістер ойысында жатады, ал үшінші нүктеде олар төбелерімен кездеседі, себебі дөңгелектердін, салыстырмалы қозғалысы бір айналымда екі адым шамасында (2t) ауысып отырады. Егер бірінші, үшінші нүктелер арасындағы барлық тістердің ілінісу шартын орындасақ, онда болуы керек. Басқаша айтқанда, тіс сандарының айырмасы, толқын санына тең болуы керек. Егер көп тістердің бір уақыттағы ілінісу шартын ескермесек, онда
, (2)
kZ — бүтін сан, u — толқын саны.
Мысалы, , онда 1—2 бөлімдерінде бір мезетте тістердің тек жартысы ғана, ал 2—3 бөлімдерінде тістер ілініспейді және олардың тебелерінің арасында кеңістік пайда болады. Бұл жағдайда тістердің ең үлкен биіктігі:
тең болуы керек. Егер «а» дөңгелегі қозғалмайтын болса, ондагенератор бір айналғанда серпімді дөңгелек «а» V тіске бұрылады, басқаша айтқанда дөңгелектің бір айналымына генератордың айналымы сәйкес келеді.
Мысалы, тістер саны zа =200; zb=202 болғанда z -zа =202—200 = 2;
2 = 3,6°. Егер беріліс санын табатын болсақ
Цилиндрлік тісті берілісте u=1,01. Егер « » азайтып, тіс санын көбейтсек, беріліс саны кебейеді, бірақ пайдалы әсер коэффициенті азаяды.
Бір мезетте ілінісетін тістер саны көп болғандықтан,әр тіске түсетін жүк азаяды, сондықтан редуктордың жүк көтергіш қабілеті артады. Жүк артқанмен пайдалы әсер коэффициенті өзгермейді. Бұл толқынды берілістің тағы бір артықшылығы болып саналады. Цилиндрлік тісті берілісте бір тіс сынса, ол істен шықты деген сөз, ал толқынды тісті берілісте бір тістің сынуы ешқандай әсер ете алмайды, өйткені бір мезетте ілінісетін тістер саны көп. Бір мезетте іліністе болатын тістер санының көптігіне байланысты толқынды берілістің дәлдігі де мейлінше жоғары, себебі жасау технологиясында жіберілген қателіктер дәлдікке шамалы әсер етеді. Серпімді дөңгелектің деформациясы дұрыс таңдап алынса, онда тістер арасындағы саңылауды жоюға болады, бұл тістердің сырғанау жылдамдығын азайтады. Осының арқасында тістің желінуі өте аз да, пайдалы әсер коэффициенті өте жоғары 85-90%.
Сонымен бірге толқынды берілістің ең жоғары беріліс санын 1000-ға дейін жеткізуге болады және бір мезетте барлық тіс санының 20-25 проценті іліністе болады, осыған байланысты әр тіске түскен күш шамасы азаяды. Кинематикалық дәлдігі жоғары келеді, себебі саңылаусыз ілініске жатады. Толқынды тісті берілістің басты кемшілігі — серпімді дөңгелегі төзімсіз келеді және жасауы қымбатқа түседі.