Қабанбай батыр

Қабанбай батыр (1692- 1770 жж.)

Қабанбай Қожақұлұлы, Қаракерей Қабанбай, Дарабоз (қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Үржар ауданының Барлық тауы) – батыр. Азан шақырып қойылған есімі — Ерасыл.
Қабанбайдың жеті жасында әкесі Қожақұл, он алты жасында ағасы Есенбай жоңғарлар қолынан қаза тапқан. 16 жасар бала жау арасына жасырын барып, ағасын өлтірген жоңғар батырын өлтіріп, кек алған. Осыдан кейін Ерасыл 5-6 жыл Зайсандағы Керей ішіне кетіп, әпкесі Меруерт пен жездесі Бердәулеттің қолында болды. Осында жүріп, жылқыға шапқан жабайы қабандарды жайратып, «Қабан батыр» атанды.
1723-1730 шайқастарға қатысып, Абылай ханның бас батырларының біріне айналды. 1741 жылы Шыңғыстаудағы Шаған шайқасында ақбоз атпен топ жарып, жауға шапқаны үшін Дарабоз атанды.
1751 жылы Арқадан екі түмен қолмен Оңтүстік Қазақстанға Қабанбай Ханбаба жорығы жасалған. Ұлы жүз жасағын өзіне қосып алған екі түмен қазақ әскері, Сыр бойы, Шымкент, Сайрам, Ташкент қалаларын жоңғарлардан тазартып, Ташкентте Төле бидің билікке келуіне көмектесті. Шыршық өңірінде Жоңғарияға айдалып бара жатқан бірнеше мың қарақалпақты құтқарып қалды.
1752-1754 жылдары өлкелерін жоңғарлардан азат ету жорықтарында Қабанбай басқарған қазақ әскері жаудан тазартуға қатысып, азат етіп, терістік бағыттағы Бөгенбай әскеріне қосылды.
Қазақ жері басқыншылардан азат болғаннан кейін Қабанбай 1756 жылы жоңғар билеушісі Әмірсананы қуып келген қытай әскерінің бетін қайтаруға атсалысты. Шығыс аймақтарға ел көшіру, қоныс бөлу ісіне араласты. Жоңғар үстемдігі кезінде қолдан шығып кеткен Шонжы, Нарынқол, Кеген өңірлерін қырғыздардан қайтарып алуға қатысты.
Қытаймен бітім жасалғаннан кейін, 1758 жылы қыркүйекте Барлықтан Үрімжі қаласына 300 жылқы айдап барып, қазақ-қытай саудасын бастап берді. Әкесі Әтеке жырықтың кегін алу үшін 500 адамдық қолмен келген қырғыз батыры Қарабекке ауырып жатқанына қарамастан қол бастап, қарсы шығып, Қабанбай жекпе-жекте Қарабекті өлтірген. Сол сәтте өзі де ат үстінен құлап түсіп, қазаға ұшырады.
Сөздік

азан шақырып қойылған есімі – имя, данное во время ритуала
азан – (рел.) призыв к молитве у мусульман
кек алу – отомстить
қолында болу – жить с ними
жылқыға шабу – нападать на лошадей
жабайы қабандар – дикие кабаны
жайрату – громить
бас батырларының біріне айналу – стать одним из главных батыров
ақбоз атпен – лошадь бело-сивой масти
топ жару – разбить группу
жауға шабу – напасть на врага
екі түмен қолмен – две тысячи воинов
жасақ – (ист.) вооруженный отряд, войско
жоңғарлардан тазарту – очистить (освободить) от джунгар
билікке келуіне көмектесу – помочь прийти к власти
айдау – гнать
құтқару – освободить, спасти
азат ету – освободить
басқару – возглавлять
терістік бағыт – неверное направление
әскеріне қосылу – присоединиться к армии
басқыншылар – захватчики
азат болғаннан кейін – после освобождения
билеуші – правитель
қуып келу – догнать
бетін қайтару – дать отпор
атсалысу – участвовать в чем -либо, помогать
ел көшіру – первезти народ
қоныс бөлу ісіне – участие в делении земли
араласу – принять участие
үстемдік кезінде – во время господства, превосходства
бітім – соглашение, перемирие
айдап бару – отогнать (для продажи)
сауда – торговля
жекпе-жек – поединок
сол сәтте – в это время
құлап түсу – упасть

Тапсырмалар

1. Мәтінді оқып, мазмұнын айтып беріңіздер.
2. Мәтінге сұрақтар құрастырыңыздар.
3. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар.
4. Мәтін бойынша кез келген сөздерді қолданып, келесі тапсырмаларды орындаңыздар: дыбыстық талдау, морфологиялық талдау, сөз құрамына талдау, синтаксистік талдау.
5. Мәтіннен күрделі етістіктерді теріп алып, аударыңыздар.
6. Асты сызылған сөздерді формалдық белгілері арқылы қай сөз табына жататынын анықтаңыздар.

 

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *